Obraz (5)

188

Dziecko jako naukowiec: Piagetowska teoria rozwoju poznawczego

TABELA 6.2_

Definicje niektórych terminów piagetowskich

Termin    Definicja

Inteligencja

Adaptacja

Schemat

Asymilacja

Akomodacja

Równowaga

Zdaniem Piageta: „to szczególny przypadek biologicznej adaptacji”. Odnosi procesów umysłowych, dzięki którym do takiej adaptacji dochodzi, a nie do między jednostkami pod względem ich kompetencji poznawczych.

Dostrzegana u wszystkich organizmów biologicznych wrodzona tendencja do sowania się do wymagań środowiskowych.

Podstawowa struktura poznawcza oparta na czynnościach lub na myśli, którą jednostki wykorzystują celem zrozumienia swoich doświadczeń. Proces umysłowy, dzięki któremu jednostka włącza nowe doświadczenia do już niejącego schematu, a zatem przetwarza przychodzącą informację tak, by la” do dotychczasowego typu myślenia.

Proces umysłowy, dzięki któremu jednostka modyfikuje istniejące schematy tak, pasowały do nowych doświadczeń, a zatem dostosowuje poprzednie tryby do nadchodzących informacji.

Stan, w którym schematy jednostki pozostają w równowadze ze W przypadku braku równowagi, musi nastąpić restrukturyzacja schematów.

cze procesy asymilacji i akomodacji. Z jednej strony używają elementów ta zewnętrznego, by „nakarmić” już istniejące struktury umysłowe, a z modyfikują te struktury w procesie przetwarzania tego typu doświadczeń.

Za każdym razem, gdy dziecko zdobędzie nowe doświadczenie nic pasujące jego dotychczasowej struktury umysłowej, wpada w stan braku równowagi.

Brak równowagi

to w teorii Piageta stan umysłowy, do jakiego dochodzi, gdy jednostka napotyka nową informację, dla której przyswojenia nie ma jeszcze odpowiednich struktur umysłowych.

Pchane przez ciekawość, dzieci często mają do czynienia z takimi doświadczeniami i są zmuszone do ich ogarnięcia, tj. szukają równowagi. To zdaniem Piageta jest główną siłą sprawczą rozwoju intelektualnego. Dochodzi jednak do tego rozwoju tylko wtedy, gdy napotkane wydarzenie nie jest zbyt rozbieżne z tym, co dziecko już zna. Dlatego rola rodziców i nauczycieli polegać ma na dostarczaniu dziecku nowych doświadczeń na optymalnym dla niego poziomie znajomości i nieznajomości przedmiotu.

Równowaga to w teorii Piageta stan uzyskiwany dzięki asymilacji i akomodacji, który oznacza, żc jednostka przyswoiła sobie i zrozumiała nową informację.

Teraz już wiemy, dlaczego Piaget lubił mawiać o dzieciach „mali naukowcy”. Naukowcy. gd-y-napotkaia problem, starają się wyciągnąć . wnioskiz_o^s«wacji najpierw dopasowując je do już istniejących teorii, a jeśli to się nie udaje, „naciągając” te teorie lub tworząc nowe. Tak samo dzieci, początkowo usiłują wykorzystać znane sobie sposoby asymilowania nieznanych wydarzeń, a następnie akomodują własne istniejące wzorce działania i myślenia tak, by wpasować w nie nowe doświadczenia. W obu przypadkach jednostka aktywnie angażuje się w poszukiwanie rozwiązania. Ekspery-

Stadia rozwoju poznawczego

189

mentuje (prawdopodobnie metodą prób i błędów) z różnymi sposobami osiągnięcia zrozumienia, a w końcu, w wyniku aktu twórczego, podejmuje wyzwanie i w ten sposób tworzy zadowalające przejście pomiędzy obserwacją a zrozumieniem. Zastanówmy się nad następującym opisem obserwacji Piageta jego dziesięciomiesięcznego syna:

...Wawrzyniec leży na plecach... Chwyta kolejno celuloidowego łabędzia, pudełko itd., wyciąga przed siebie rączkę i wypuszcza je. Wyraźnie zmienia pozycję ich upadku. Nieraz wyciąga ramię pionowo, czasem trzyma je ukośnie, przed lub za głową itd. Kiedy przedmiot upada w nowe miejsce... pozwala mu upaść dwa lub trzy razy w to samo miejsce, jakby badał relacje przestrzenne; wtedy zmienia sytuację. W pewnym momencie łabędź spada w pobliże jego buzi; lecz nie zaczyna go ssać (choć przedmiot ten zwyczajowo do tego służy), ale spuszcza go jeszcze trzykrotnie jedynie czyniąc gest rozchylenia ust.¹

(Piaget, 1953)

Oto dziecko zajęte dokonywaniem odkryć, pchane ciekawością zbadania wszelkich - potencjalnych nowych sytuacji, które uda mu się odkryć. Chce dowiedzieć się o nich jak najwięcej poprzez aktywną eksplorację w procesie odkrywania wszystkiego, co interesuje je na temat tych przedmiotów i ich zachowania w przestrzeni. Ża pierwszym razem może dokonać odkrycia przez przypadek, ale tak jak u naukowca, jego dociekliwość prowadzi do badania tego zjawiska na wszelkie możliwe sposoby. Z uporem próbuje więc różnych możliwości i starannie odnotowuje wszelkie konsekwencje. Dzięki temu granice wiedzy dziecka i naukowca stale się poszerzają.

Stadia rozwoju poznawczego

Zasadniczą cechą teorii Piageta jest przekonanie o etapowym charakterze rozwoju. Nie uważał on, by rozwój poznawczy można było uznać jedynie za prosty ilościowy przyrost wiedzy. Sądził, że zamiast osi ciągłej jest to raczej seria stopni schodów, przy czym każde stadium charakteryzuje się sposobem myślenia, który różni się pod względem jakościowym zarówno od stadium przedniego, jak i od stadium następnego. Na podstawie swych obserwacji doszedł do wniosku, że w ciągu całego dzieciństwa w kolejnych okresach życia powstają zupełnie nowe strategie rozumowania. O ile początkowo ograniczał się jedynie do opisywania ich w aspekcie poszczególnych pojęć, o tyle w przypadku wspomnianej już przyczynowości, w końcu zebrał to wszystko w jeden obszerny schemat składający się z czterech głównych stadiów. Mamy zatem do czynienia w dzieciństwie z trzema momenta-

1

Przetłumaczyła Maria Przetacznikowa.