IMGt90 (3)

2 -CTarTYSJB oanpanego

graficzne oraz różnorodność miejscowych tradygi i zewnętrznych impulsów kulrnro-wych. Dla tego regionu decydujące znaczenie miał dalszy wzrost aktywność i urnom;, me roli siedmiogrodzkiego ośrodka metalurgicznego. W omawianym okresie zjawisko co związane było z rozwojem tzw. kultury Wietenberg, która ukształtowała się na terenie Siedmiogrodu (z centrum nad środkową Maruszą) jeszcze w okresie istnienia komplek-su Głma m-Sdmeckenbeig Podstawową formą gospodarki w tym środowisku była hodowla ale ogromne znaczenie w rozwoju ekonomicznym odgrywało górnictwo rud metal: 11twórczość metalurgiczna. Na bazie wzrostu ekonomicznego ujawniły się silne tendencje do hierarchizacji wewnątrz poszczególnych społeczności. Przypuszcza się, ze poioźonenanaiuialnieb^^B^Km»eniach i kulminacjach górskich osiedlai grody były siedzibami arystokratycznych klanów. Liczne znaleziska broni podkreślają status warstwy wojowników. Spotyka B wśród nich formy mieczy (papierów *), charaktery-stycznych dla zespołów wczesnomykeńskich. Potwierdza to istnienie rozwiniętych kontaktów z Bałkanami i Egeąl Potencjał ekonomiczny tego środowiska ilustrują tez liczne skaeby wyrobów brązowych, a także złotych.

ajwpowwłs fluwnff *********

Do specyficznyc I zjawisk kulturowych tego regionu należy też ugrup iwanie Dubo-vac-Otria Marę, zajmujące obszary na zachód i wschód od Żelaznej Bramy i po obydwóch stronach Dunaju, jest ono znane z wielkich cmentarzysk (Oma, Balu Venle) z grobami ciałopalnymi, popielnicowymi wyposażonymi niemal wyłącznie w niezwykle efektownie zdobioną ceramikę Uwagę zwracają też oryginalne idole antropomorficaie wykonane / $ny Obszary połoźotló bard/irj ku wschodowi (Oltenia i rejon międzytze CZJ Iskyro i Osymu po południowej stronic Dunaju) zajmowała kultura Verbicioara, znana jjłówiW / oaudb, (hromonycH niekiedy rowami (Verbicioara), przy niemal tafto witym braku odpowiadających im pidiówków. jest to zjawisko dość charakterystyk™

dla tego regionu, powtarzające się też w innych ugrupowaniach. Zapewne ludność zastosowała jakąś formę pochówków, nieuchwytnych w strukturze źródeł archeologicznych. W późnej fazie rozwoju kultury Verbicioara zaczęły pojawiać się tzw. zolniki, obiekty zapewne kultowe - charakterystyczne dla środowisk kulturowych ze strefy nadczarnomorskiej., Podobną sytuację w zakresie obrządku pogrzebowego, jak w kulturze Verbi-ctoara, obserwować można też w kulturze Tei, zajmującej Nizinę Wołoską i obszary po drugiej stronie Dunaju. Wydaje się, że zjawisko braku obiektów sepulkralnych (grobowych) w strukturze źródeł archeologicznych jest charakterystyczne dla tych zespołów omawianego regionu, które podlegały impulsom wywodzącym się ze strefy pontyjskiej. Na licznych osiedlach kultury Tei wśród różnorodnych znalezisk uwagę zwracają figurki ajfpHpDmorficzne i gliniane modele wozów.

Nieco odrębne zjawisko reprezentuje kultura Monreoru (Sźrata Monteoru koło Ploeęti) zajmująca tereny pogranicza Niziny Wołoskiej i południowej Mołdawii Jest to najstarsza kultura epoki brązu w tej srrefie, o początkach sięgających schyłku kultury Glina Ill-Schneckenberg. Rozwijała się ona długotrwale, a w fazie środkowej ekspandowała na tereny wschodniego Siedmiogrodu i północnej Mołdawii, na tereny kultury Costięa. Znana m.in. z osiedli obronnych i cmentarzysk szkieletowych (w fazie schyłkowej I Całopalnych). W północno-wschodniej części Siedmiogrodu powstał też związany z Kpa.- środowiskiem ośrodek metalurgiczny. Tak jak wszystkie kultury omawianego kręgu strefy karpacko-dunajskiej zanikła ona w okresie BrD, zdominowana przez nowe ugrupowanie o wschodnich koneksjach, jakim była kultura Noua.

Pojawienie się kultury Noua było efektem splotu czynników przyrodniczych i politycznych, charakterystycznych w tym czasie dla obszarów stepowych wschodniej Europy. Postępująca degradacja stepu wymuszała poszukiwania nowych rozwiązań społeczncHgpspodarczych, których efektem było pojawienie się w XTV wieku BC kultury Noua, o bardziej pasterskim modelu. W XIII wieku BC tereny te zostały ostatecznie dotknięte narastającym od jakiegoś czasu głębokim kryzysem ekologicznym, związanym z wysychaniem stepu. Wywołało to odpływ ludności tzw. kultury sabarinow-skiej z zajmowanych przez nią terenów między Dnieprem a Dniestrem. W zasięgu infiltracji ludnościowej ze wschodu znalazły się również tereny karpacko-dunajskie. Spowodowało to włączenie tego regionu w strefę oddziaływań wschodnioeuropejskich i przenikanie wzorców kulturowych typowych dla strefy pontyjskiej (np. zolniki, typ wytwórczości metalurgicznej). W wyniku oddziaływań stepowych pojawiły się też w tej strefie pochówki podkurhanowe w komorach budowanych na zrąb (Halboca, Jacobe-ni w Mołdawii). Pod wpływem tych czynników również na Wyżynie Mołdawskiej, Be-sarabskiej, w Siedmiogrodzie i na Nizinie Wołoskiej, na bazie zespołów o tradycjach weżć&nobrązowych rozprzestrzeniła się kultura Noua i spokrewniona z nią kultura Coslogeni (Dobrudza, Muntenia, północno-wschodnia Bułgaria). Dla tych terenów oznaczało cc| przetrwanie tradycji kultur wczesnobrązowych i względną barbaryzację zjawisk cywilizacyjnych. Ludność kultury Noua zajmowała się głównie hodowlą, przede wszystkim bydła rogatego. Zamieszkiwała niewielkie osiedla otwarte, którym towarzyszyły zolniki. Zmarłych grzebano niespalonych na niewielkich cmentarzyskach. Niekiedy spotyka się też pojedyncze groby ciałopalne, głównie popielnicowe. Inwentarz brązowy niezbyt bogaty, uzupełniają wyroby kamienne i krzemienne.

Europejski moduł cywilizacyjny - społeczności Europy Środkowej j1 dobie konsoluLup kulturowej

W ciągu 1. połowy II tysiąclecia BC, na terenach Kotliny Karpackiej w znacznym ropniu /ostał zaadaptowany i przetworzony model cywilizacyjny zaczerpnięty z w-zor-iów anatolijpko-balkanakich. Poza sferą technologu brązowniczej, rozwiniętej zresztą

391