IMG�44 (2)

40 tH)7tVtM I fcvrhn*r*^t*^r,,'^ę <ⁿf***V M"*¹ *Vr*

przebiegu rozwoju podmiotu z. procesem rozwoju śwłntn. Podnoszenie Ja-l«>^ l *vrłn jednostki we wszystkich jego aspektach Jest możliwo dzięki wszechstronnemu rozwojowi podmiotu. W tej koncepcji mitor wskazuje obiektywne kryteria, które mają umóźlfwlć ocenę jakości życia. Według Tomaszewskiego to;

hooactwo przeżyć (mnogość wrażeń 1 przeżyć uczuciowych w opozycji do żyda nudnego I monotonnego);

poziom świadomości (związany z podkreślaną przez wielu psychologów występującą u człowieka potrzebą zrozumienia świata I zdobywania informacji na jego temat);

poziom aktywności (działalność zarówno fizyczna, jak i umysłowa, która stanowi oznakę zdrowia I rozwoju);

twórczość (specyficzna działalność zorientowana na zmianę otoczenia 1 tworzenie nowych rozwiązań, która pozwala człowiekowi pozostawić po sobie ślad);

współuczestnictwo w życiu społecznym (współżycie z innymi ludźmi, nawiązywanie bliskich więzi w opozycji do życia samotnego, które jest zazwyczaj postrzegane jako gorsze i mniej satysfakcjonujące).

Autor len dodaje, że czynniki te są równoważne i stanowią zwarty system, wzajemnie się warunkując (Tomaszewski, 1984).

W podobny sposób, chociaż wzbogacony o nowe idee, ujmuje problem jakości życia M. Kulczycki (1991). Uznając człowieka za istotę świadomą, działającą w sposób celowy i pozostającą w relacjach z otaczającym światem, Kulczycki twierdził, że specyficzną cechą aktywności człowieka jest działanie zmierzające do podnoszenia jakości życia. Wyróżnił on pięć wymiarów określających jakość życia; aktywność, zmienność, produktywność, koope-ratywność t sensowność. W strukturze jakości życia uwzględnił czynnik subiektywnej sensowności, czynnik nieinstrumentalnych interakcji, a także wskazał na powiązanie jakości życia z rozwiązywaniem problemów życiowych. lego zdaniem w ocenie jakości życia najważniejsze są; radzenie sobie z tzw. problemami integracyjnymi, dotyczącymi indywidualnego celu życia, zdolność porządkowania ze względu na ten cel własnego życia oraz nadawanie mu osobistego sensu (Kulczycki, 1991; Straś-Romanowska, 2005).

Wielu badaczy wskazuje na potrzebę uwzględniania w badaniach nad jakością życia oprócz instrumentalnego także duchowego wymiaru człowieka (Ryff, 1989; 1995; Dlener, 2000). Zdaniem M. Straś-Romanowskiej (2005) uwzględnienie sfery duchowej w badaniach psychologicznych wymaga przyjęcia bardziej ogólnej, nieredukcjonistycznej wizji człowieka, traktującej go jako istotę złożoną, niejednorodną, której aktywność podlega nie tylko naturalistycznym prawom determinizmu, lecz także prawom indeterministycznym, opisującym fakty subiektywnego tworzenia sensów. Wychodząc naprzeciw tym sugestiom badaczy, autorka zaproponowała mo-del, który mieści się w ramach współczesnej psychologii rozwojowej (Iffe--span) pod hasłem psychologii zorientowanej na osobę (person-centered). U podstaw tego podejścia teoretycznego leżą następujące tezy:

-    Przedmiotem badań jest człowiek rozumiany jako indywidualna, złożona i nieredukowalna całość, wybrane elementy życia psychicznego są zaś ujmowane na tle owej całości.

-    Jako podstawowe w życiu człowieka, głównie dorosłego, uwzględnia się specyficzne atrybuty związane z jego subiektywnością, takie jak: świadomość refleksyjna, intencjonalność, wrażliwość moralna.

-    Obok nomotetycznych podkreśla się także badania idiograficzne oraz analizy interpretacyjne, hermeneutyczne, dotyczące treści świadomości.

-    Należy respektować poglądy i rezultaty badań pochodzące z różnych dziedzin wiedzy o człowieku (Straś-Romanowska, 2005).

Trudno przecenić znaczenie idiograficznego rozwoju człowieka dla oceny jakości życia na każdym etapie jego rozwoju. Jak słusznie zauważa M. Straś--Romanowska, dla człowieka dorosłego i starzejącego się kierowanie własnym rozwojem, zwłaszcza w sferze podmiotowej i duchowej, stanowi jeden z ważniejszych czynników jakości życia. Nawiązując do założeń antropologii filozoficznej, autorka wyodrębnia cztery główne wymiary jakości życia: biologiczny, społeczny, podmiotowy, duchowy, i uwzględnia cztery specyficzne formy życia psychicznego: przeżywanie, bycie w relacjach dialogu z innymi, intencjonalne działanie oraz stawanie się w procesie rozwoju. W obrębie każdego wymiaru wskazuje również na różnorodne afektywne komponenty wysokiej jakości życia. Z wymiarem biologicznym została skojarzona przyjemność (rozkosz), z wymiarem społecznym - satysfakcja (zadowolenie), z podmiotowym I radość istnienia, z duchowym

-    poczucie sensu życia. Ostateczne analizy pozwoliły stwierdzić, że psychologiczna kategoria jakości życia zawiera trzy aspekty: sposób życia, na który składają się rodzaj przeżyć, relacje, działania i rozwój; towarzyszące określonemu sposobowi życia uczucia; poznawczą ocenę sposobu życia (Straś-Romanowska, 2005).

Podsumowując, należy przyjąć, iż w kontekście przedstawionych wyżej analiz teoretycznych dotyczących jakości życia w pełni uzasadnione wydaje się stwierdzenie, że mimo trwających od ponad pół wieku wieloaspektowych badań i rosnącego ciągle zainteresowania tym problemem nie udało się jednoznacznie zdefiniować tej kategorii pojęciowej. W dalszym ciągu obserwuje się wyraźny brak kompatybilnych ujęć teoretycznych oraz powiązanych z nimi badań empirycznych, które pozwoliłyby na uchwycenie istoty tej bogatej, wieloaspektowej i dynamicznie rozwijającej się rzeczywistości, jaką są życie ludzkie oraz jego jakość.