konspekt (10)

jest światłem wyzwalającym dusze z jarzma ciał, a zło nie jest zasadą świata. Lektura pism św. Pawła nauczyła go, że przeszkodą w szczęśliwym życiu jest grzech, a sposobem uniknięcia go jest łaska Boga. W 386r. przyjął chrześcijaństwo, po wcześniejszych rozsterkach związanych z ustabilizowaniem zawodowym i rodzinnym (odesłał do Afiyki ukochaną kobietę z którą miał syna). Wrócił do Tagasty, gdzie założył rodzaj wspólnoty klasztornej, przyjął święcenia kapłańskie w 39Ir., a po 5 latach został biskupem.

Jak każdy chrześcijański filozof, Augustyn musiał zająć stanowisko w kwestii relacji wiedzy i wiary. W tej sprawie myśliciele średniowieczni byli o wiele bliżsi tradycji żydowskiej aniżeli greckiej; większym zaufaniem darzyli religię i objawienie aniżeli rozum. Także Augustyn uznawał prymat wiary nad wiedzą: wiara jest najważniejsza i jest warunkiem poznania, ale jest rodzajem ślepej zgody i dlatego sama potrzebuje intelektualnego wsparcia. Nie należy szukać wiedzy po to aby uwierzyć, lecz trzeba wierzyć żeby zrozumieć; filozofia nie związana z wiarą jest bez znaczenia. Jego zasługą jest opracowanie filozofii zgodnej z zasadami wiary chrześcijańskiej a jednocześnie uwzględniającej osiągnięcia filozofii starożytnej.

Wyjściowym problemem, który musiał rozwiązać filozof chrześcijański było opracowanie filozoficznego pojęcia Boga pozostającego w zgodzie z religią. Augustyn podkreślił absolutną przewagę Boga nad światem i osobliwość. Bóg jest bytem najwyższym, samoistnym, niezależnym, niezmiennym, wiecznym. Ale oprócz wymienionych cech charakteryzujących Go jako siłę kosmiczną dostrzegał w Bogu cechy osobowe. Chrześcijański Bóg jest mądrością, sprawiedliwością, dobrocią, przy czym cechy te posiada w stopniu doskonałym. Bóg jako osoba godna miłości jest dla ludzi światłością i szczęśliwością. Bóg jest stwórcą i opatrznością wszelkiego bytu oraz najważniejszym przedmiotem i przyczyną poznania. Słowo, to znaczy myśl Boga oświeca ludzi. Słowo, to boskie idee, wzór wszystkiego co istnieje. Dzięki poznaniu Słowa poznajemy rzeczy, które są tylko obrazem boskich idei. Szczęście polega na umiłowaniu absolutnej prawdy tj. na poznaniu Boga, bo w ten sposób uczestniczymy w wieczności.

Świat został stworzony ex nihilo, z czystej miłości Boga dla stworzeń rozumnych. Materia nie istnieje odwiecznie. Inaczej niż platoński Demiurg, Bóg nie tylko udziela materii formy (materia nie istnieje odwiecznie), ale stwarza również samą materię. Augustyn bardzo silnie odczuwał przepaść dzielącą Boga i przyrodę. Świat jako skończony jest nicością wobec Boga. Stworzenie było aktem momentalnym, obejmującym także byty przyszłe. Bóg stworzył „niebo” i „ziemię”. Aniołowie są substancjami z natury zmiennymi, ale osiągają doskonałość w wizji uszczęśliwiającej dzięki czemu się nie zmieniają. Każda konkretna rzecz jest materią ukształtowaną przez formę, będącą obrazem boskiej idei. Świat jest całością o hierarchicznej strukturze według stopnia doskonałości. Każda rzecz jest zdeterminowana przez intelektualnie poznawalną formę. We wszechświecie panuje jedność porządku, która nadaje mu piękno. Historia świata jest jak rozwijający się poemat, gdzie pojedyncze słowo składa się na znaczenie całości.

Człowiek jest zjednoczeniem duszy i ciała, ale dusza jest elementem wyższym. Dusza jest substancją autonomiczną niezniszczalną nieśmiertelną doskonalszą od ciała. Wszystkie ciała są przestrzenne, natomiast dusza nie posiada wymiarów stąd wiadomo, że jest niecielesna. Dusza ma samowiedzę, to jest świadomość istnienia życiem inteligencji. Dusza wie, że myśli i żyje. Dusza jest życiem w człowieku, dlatego żyje po śmierci ciała. Ciało nie oddziałuje na duszę, bo substancja niższa nie może oddziaływać na wyższą. Ciało ulega modyfikacjom pod wpływem innych ciał, a dusza uświadamia sobie te modyfikacje, tworząc sama duchowy obraz nazywany wrażeniem zmysłowym.

W kwestii źródeł wiedzy Augustyn pozostając pod wpływem neoplatonizmu nie cenił poznania empirycznego. Spostrzeżenia zmysłowe są prawdziwe, ale dotyczą ciał a nie istoty rzeczy, a ponadto zmienna natura przyrody powoduje, że wiedza empiryczna, chociaż przydatna praktycznie, nie ma charakteru czystej i niewątpliwej prawdy. Przede wszystkim jednak badanie przyrody, chociaż interesujące, jest przejawem próżności, ponieważ odwraca uwagę od naprawdę ważnych spraw wiecznych ku doczesnym.

11