Lalek
9

40 Rozdział U

Przebieg „napadu” został szczegółowo zaplanowany przez „Wiktora”. Do budynku Gminnej Spółdzielni wkroczyli uzbrojeni „Wiktor” i „Felek”, „Lalek” pozostał przed budynkiem, ubezpieczając kolegów. Była to ich ostatnia wspólna akcja, dla „Wiktora” miała tragiczne skutki. Zanim „Wiktor” zdołał sterroryzować kasjera i zażądać pieniędzy, ten nacisnął przycisk alarmowy połączony z pobliskim posterunkiem MO. Chwilę potem w budynku pojawił się funkcjonariusz milicji. W wyniku strzelaniny „Wiktor,, został ranny, nie mógł się poruszać, a chcąc uniknąć aresztowania połknął truciznę¹. Budynek został otoczony przez funkcjonariuszy miejscowego MO i UB. „Lalkowi” mimo rany postrzałowej i „Felkowi” udało się uciec z obławy. Obydwaj powrócili do swoich kwater. „Felek”, pod koniec 1953 roku został aresztowany w wyniku próby opuszczenia kraju, zorganizowanej przez agenta UB. Został skazany na karę śmierci, wyrok zamieniono na dożywotnie więzienie. Zmarł w szpitalu więziennym². „Lalek” ukrywał się nadal.

W marcu 1953 roku zmarł Józef Stalin, jednak w Polsce po jego śmierci niewiele się zmieniło. Kontynuowano nagonkę na Kościół rzymskokatolicki. Propaganda głosiła, że księża podporządkowali interesy Polski Watykanowi, który miał być na „usługach imperializmu amerykańskiego”³. Więzienia nadal pozostawały zapełnione przeciwnikami politycznymi, a wielu z nich rozstrzelano w największym na Lubelszczyźnie więzieniu, mieszczącym się na Zamku Lubelskim.

Pierwsze oznaki „odwilży” pojawiły się w 1954 roku, wówczas doszło do rozszerzenia kolegialności władzy w PRL. Bolesław Bierut nie skupiał już w swoim ręku dwóch najważniejszych stanowisk w państwie. W dalszym ciągu pełnił funkcję I sekretarza KC PZPR, a nowym premierem został Józef Cyrankiewicz.

We wrześniu 1954 roku za pośrednictwem Radia „Wolna Europa”, do Polski zaczęły docierać audycje Józefa Światły, zastępcy dyrektora X Departamentu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (MBP). Pod koniec 1953 roku Światło zbiegł na Zachód, a jego rewelacje dotyczące członków partii podważyły wiarygodność propagandy o ludowym charakterze władzy w Polsce. Dzięki audycjom rozwiązano MBP, a na jego miejsce utworzono Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (MSW) i Komitet do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego.

W marcu 1956 roku zmarł Bierut, pojawiły się pierwsze przesłanki zerwania ze stalinizmem. Część najbardziej skompromitowanych funkcjonariuszy MBP odpowiedzialna za terror i sądowe mordy musiała opuścić zajmowane stanowiska.

Dla żołnierzy podziemia 27 kwietnia 1956 roku Sejm uchwalił kolejną amnestię. Objęła ona 5,8 tys. skazanych za „przestępstwa przeciw PRL”. Karę śmierci zamieniono na 15 lat więzienia, a dożywotnie więzienie na 12 lat⁴.

Rok 1956 był przełomowym w historii PRL, dojście do władzy Władysława Gomułki wiązano z nadzieją na lepszą przyszłość. Część działaczy podziemia opuściła więzienia, ale sytuacja pozostała niezmienna dla kilku partyzantów, dotąd nieuchwytnych dla organów ścigania, którzy musieli pozostać w ukryciu.

W lubelskich lasach i wsiach walkę o przetrwanie toczyli ostatni z ostatnich, pomimo oznak „odwilży” nie mogli powrócić do życia w społeczeństwie.

W 1953 roku został aresztowany Jan Turzyniecki ps. „Mogiłka”, ukrywający się w okolicach Hrubieszowa, żołnierz z oddziału Jana Leonowicza ps. „Burta”. „Burta” był dowódcą oddziału zbrojnego przynależnego do Samodzielnego Obwodu Tomaszów Lubelski. Zginął zamordowany przez UB w 1951 roku⁵.

1

   H. Pająk powołując się na relacje brata Stanisława Kuchcewicza ps. „Wiktora”, Aleksandra Kuchcewicza twierdzi, iż okoliczności śmierci „Wiktora” stanowią zagadkę do dnia dzisiejszego. Według brata śmierć „Wiktora” mogła nastąpić z powodu znacznej utraty krwi. Istnieje również hipoteza, że zmarł on dopiero po przewiezieniu do szpitala. Zob.: H. Pająk, Oni się nigdy..., s. 219-221.

2

   ADUOPL, syg. III/5018, k. 245. Zob.: H. Pająk, „ Uskok’’..., s. 182.

3

   A. Albert, Najnowsza historia..., t. 2, s. 156.

4

   Tamże, t. 2, s. 315.

5

   R. Wnuk, Konspiracja akowska i poakowska na Zamojszczyźnie od lipca 1945 do 1956 roku, Lublin 1992, s. 163.