Lalek
8

38 Rozdział II

Wzmożone poszukiwania „Żelaznego” zostały zarządzone w wyniku jego ostatniej brawurowej akcji. W maju 1951 roku kilkuosobowa grupa „Żelaznego” dokonała likwidacji Ludwika Czugały, zastępcy przewodniczącego Wojewódzkiej Rady Narodowej (WRN) w Lublinie. Czugała przewodniczył Komisji Budowlanej przy WRN, która zajmowała się budownictwem Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR) i spółdzielni produkcyjnych^{1 2}.

Po śmierci „Żelaznego” pozostało w ukryciu tylko dwóch dowódców patroli, mianowanych przez „Uskoka” na początku 1947 roku. Byl to „Wiktor”, operujący z kilkoma swoimi podkomendnymi i „Lalek”, który od 1949 roku po śmierci „Sęka”, ostatniego ze swoich żołnierzy, ukrywał się samotnie.

Zanim „Wiktor” przeszedł pod rozkazy „Zapory”, a następnie „Uskoka”, do 1946 roku należał do oddziału Narodowych Sił Zbrojnych pod dowództwem Stefana Brzuszka ps. „Boruta”³. Jako bardzo ostrożny konspirator często zmieniał miejsce zakwaterowania, rzadko przebywał ze wszystkimi swoimi partyzantami. Zimę spędzali osobno, tworząc luźną grupę i spotykając się jedynie kilka razy we wcześniej ustalonych miejscach kontaktowych. Latem ponownie tworzyli grupę i zamieszkiwali głównie w lasach, a w żywność zaopatrywali ich zaufani gospodarze z pobliskich wsi.

Ich działalność ograniczała się do zdobywania środków finansowych, pozwalających na przetrwanie kolejnej zimy. Środki te uzyskiwali podczas akcji przeprowadzanych między innymi na kasy gminne, które były łatwym łupem i stworzone zostały przez system znienawidzonej „demokracji ludowej”.

Aby przetrwać w ukryciu i pozostać nieuchwytnymi dla funkcjonariuszy organów ścigania, partyzanci musieli przestrzegać ściśle określonych zasad, obowiązujących w konspiracji. Nie tolerowano zdrajców i donosicieli, współpracujących z UB, których po udowodnieniu im winy likwidowano.

Wyroki na społecznych aktywistów wydawał „Wiktor”, który czuł się niekwestionowanym dowódcą ocalałych partyzantów z oddziałów „Uskoka” i „Żelaznego”⁴.

W myśl jego rozkazu został zlikwidowany w 1950 roku Franciszek Kasperek ps. „Hardy”, który współpracując z UB doprowadził do aresztowania „Babinicza” i śmierci „Uskoka”. Wyrok został wykonany przez „Wiktora”, „Lalka” i Zbigniewa Grabskiego ps. „Pomian”, który należał do patrolu „Wiktora”⁵.

Rok później „Lalek” z „Wiktorem” dokonali jeszcze jednej likwidacji zdrajcy. W 1951 roku został zastrzelony Franciszek Drygała, gospodarz ze wsi Pasów, w powiecie krasnystawskim⁶. Donosił on funkcjonariuszom bezpieczeństwa o działaniach partyzantów i w jego gospodarstwie aresztowano w 1949 roku dwóch żołnierzy z patrolu „Strzały”, Stanisława Skorka ps. „Pirog” i Stanisława Bartnika ps. „Góral”⁷.

Ostatnia akcja, w której brał udział „Wiktor”, została przeprowadzona w lutym 1953 roku. Był to napad na kasę Gminnej Spółdzielni w Piaskach, spowodowany brakiem pieniędzy potrzebnych partyzantom na pokrycie kosztów utrzymania. „Wiktor” jako dowódca nie chciał nadużywać gościnności i hojności zaprzyjaźnionych gospodarzy, którzy z narażeniem życia ukrywali partyzantów.

W akcji oprócz „Wiktora”, głównego inicjatora, brało udział jeszcze dwóch partyzantów, Zbigniew Pielak ps. „Felek”, należący do patrolu „Wiktora” od 1949 roku i „Lalek”, ukrywający się samotnie w rodzinnych okolicach, z którym często kontaktował się „Wiktor” w celu przeprowadzenia wspólnej akcji. Oprócz „Felka”, „Wiktor” miał pod swoim dowództwem jeszcze Jana Lucia ps. „Zenek”, nie brał on udziału w akcji, ponieważ w czasie zimy ukrywał się na terenie powiatu wło-dawskiego i kontakt z nim był utrudniony.

1

   H. Pająk, „Żelazny” kontra UB, Lublin 1993, s. 215-218.

2

   B. Urbankowski, Czerwona msza czyli..., s. 586.

3

   H. Pająk, „Uskok”..., s. 163.

4

   Tamże.

5

   H. Pająk, Oni się nigdy..., s. 214.

6

   ADUOPL, syg. 11/1247, k. 169.

7

   ADUOPL, syg. III/5018, k. 237-238.