Lalek
7

36 Rozdział II

i prowadził spotkania ze swoimi współpracownikami. Gośćmi meliny „Uskoka” byli „Babinicz”, „Żelazny” oraz „Wiktor” i „Lalek”. O zamieszkiwaniu „Uskoka” u Lisowskich, jeszcze w 1946 roku wiedział także były członek oddziału Franciszek Kasperek ps. „Hardy”, ujawniony w ramach amnestii w 1947 roku. Po wyjściu z konspiracji „Hardy” współpracował z UB, jego zadaniem było wytropienie swojego dawnego dowódcy. Podstępem doprowadził on do aresztowania „Babinicza”, zastępcy „Uskoka”, który podczas torturowania wydał miejsce kwatery „Uskoka”¹. Akcja UB nie powiodła się. Nie schwytano żywego, jednego z ostatnich dowódców oddziałów partyzanckich na Lubelszczyźnie.

Wydobyte z bunkra ciało trudno było zidentyfikować, dlatego okoliczni mieszkańcy utrzymywali, iż nie był to „Uskok”, a pewien łącznik z Lublina. Natomiast „Uskok”, według jednej z powstałych o nim legend, zmarł poza Lubelszczyzną na zapalenie płuc².

2. Działalność dywersyjna partyzantów z oddziału

Zdzisława Brońskiego ps. „Uskok” po śmierci ich dowódcy

W Polsce na przełomie lat 40. i 50. władza ludowa dokonywała zmian, których celem była komunizacja kraju, podporządkowanie wszelkich dziedzin życia jednej partii Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR), powstałej w grudniu 1948 roku po zjednoczeniu PPR i Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Likwidowano wszelkie przejawy antydziałalności wobec „demokracji ludowej”. Rozprawiano się nie tylko z podziemiem zbrojnym, likwidowano także przeciwników politycznych, podjęto walkę z Kościołem, a młodym ludziom wpajano ideologiczne frazesy zaczerpnięte z teorii marksistowskich. Rozpoczęto tworzenie nowej historii, w której dzieje najnowsze tłumaczono z perspektywy radzieckiej. Aby skompromitować Armię Krajową uczono w szkołach, że jedynym prawdziwym ruchem oporu w czasie wojny była partyzantka komunistyczna, a Delegatura Rządu na Kraj i Armia Krajowa działały w porozumieniu z okupantem hitlerowskim.

Podstawowe znaczenie w życiu społecznym, gospodarczym, politycznym i kulturalnym odgrywała propaganda, której celem było ukazywanie sukcesów ZSRR i niepowodzeń w krajach „imperialistycznych”. Ciągłe podkreślanie wielkości i braterstwa narodu sowieckiego, w kręgach ludzi związanych pośrednio lub bezpośrednio z podziemiem, budziło fale buntu i sprzeciwu.

22 lipca 1952 roku uchwalona została nowa ustawa zasadnicza, według wzorców radzieckich. Już jej art. 1 głosił, iż Polska Rzeczpospolita Ludowa jest państwem demokracji ludowej, w którym władza należy do ludu pracującego miast i wsi.

W Konstytucji stwierdzono również, iż Polska Rzeczpospolita Ludowa (PRL) ogranicza, wypiera i likwiduje klasy społeczne, żyjące z wyzysku robotników i chłopów³. „Siłami wrogimi ludowi”, które należało jak najszybciej zlikwidować było kilkunastu ukrywających się żołnierzy należących do AK, a później WiN.

Na Lubelszczyźnie na początku lat 50. ostoją sprzeciwu wobec zmian zachodzących w kraju, były działające grupy partyzantów. W latach kiedy komuniści „zniewalali umysły”, ich działalność odegrała znaczną rolę w kształtowaniu świadomości narodowej wielu Polaków.

Po śmierci „Uskoka” i „Strzały”, po aresztowaniu „Babinicza”, najbliższego towarzysza „Uskoka”, niewielu pozostało tych, którzy dowodzili topniejącymi z każdym dniem patrolami. Dalszą walkę prowadzili „Wiktor”, pełniący od 1948 roku obowiązki szefa sztabu w oddziale „Uskoka” i „Żelazny” operujący w lasach włodawskich i parczewskich, a także „Lalek”. „Żelazny” podobnie jak „Uskok” zginął podczas obławy urządzonej przez UB na jego wiejską kwaterę, w październiku 1951 roku. Na trop jego meliny w Zbereżu koło Włodawy, znajdującej się w gospodarstwie Kaszczuków, naprowadziła ubowców gospodyni, u której mieszkała łączniczka „Żelaznego”, Regina Ozga ps. „Lilka”. UB aresztowało łączniczkę w czasie nadawania paczki, która zaadresowana była do Zbereża²³.

1

   H. Pająk, „Uskok"..., s. 127-139.

2

   H. Pająk, Oni się nigdy..., s. 69. Por.: B. Urbankowski, Czerwona msza czyli uśmiech Stalina, t. 1, Warszawa 1998, s. 583.

3

A. Albert, Najnowsza historia..., t. 2, s. 227.