31 (209)

m gdzie został odbity jako jego ostatnia karta (k. T₈j, na którą „nie starczyło" tekstu Podstolego. Ze składu przywileju na ^stronie pierwszej nie usunięto jednak sygnatury A3, a ze strony drugiej reklamantu (PAN i one pozwalają obecnie stwierdzić ten-'stan rzeczy. Ale ponieważ przywilej królewski zazwyczaj bywał drukowany na czele książki (po tytule), w czasie broszurowania tomików wycinano k. T₈ z ostatniego arkusza i wklejano ją po luźnej ćwiartce tytułowej. Jednak nie na wszystkich egzempla-. rzach dokonano tego zabiegu, na 9 bowiem znanych mi tomików.

4    posiada przywilej jako kartę ostatnią.

Po ukończeniu we wrześniu ,(fj drugiego wydania części I

posiada, w zapasie za małp egzemplarzy części II (może kończył je rozpr-zedawać), wobec ■eżegO;    jej, wznfV|enŁ Możemy się tylko domyślać

sytuacji księgarskiej, jaka teraz nastąpiła. Zapowiedziana i wydrukowana w lipcu część II została rozkupiona przede wszystkim przez czytelników i posiadaczy pierwodruku części I z r. 1778, nim jeszcze ukazał się w magazynach bibliopoli z Marywilu ■ wznowiony tom pierwszy, teraz trzeba byłopomyśleć o uzupeł— nieniu części II.

Orientując się według przebiegu produkcji w lipcu, że proces drukarski trwał około półtora miesiąca, wolno przypuszczać, że 10 listopada Groll reklamował w „Gazecie Warszawskiej" już reedycję części II Pana Podstolego. Wydanie to jest przedrukiem z wydania I, posiada identyczne karty przedtytułową i tytułową, a także przywilej królewski drukowane z tego samego składu, co obie poprzednie edycje tego roku. Różni się natomiast kolumną tekstową, która tutaj liczy 27 wierszy, przez co tom zawiera tyłka 279'stron druku, a Groll zyskiwał tym sposobem blisko

5    arkuszy drukarskich na egzemplarzu bez obniżania ceny.

Zestawienie tekstów obu ■wydań przemawia zdecydowanie na korzyść editio princeps. Wydanie II prócz poprawy nielicznych błędów korekty nie wnosi nfe istotnego, natomiast samo roi się od wielu nowych skażeń tekstu na skutek mało dbałej korekty.

Oba wznowienia (części I i II) nie mają powagi autentyzmu i nie mogą stanowić podstawy przy opracowaniu tekstu Podstolego.

Spór o czas powstania części III Podstolego zaiulsjówal J. Krzyżanowski we wstępie do wydania w Bibliotece Narodowej. Do tego bowiem czasu przyjmowano zapewnienia DmoęhotysMe-•go — powtarzane przez niego kilkakrotnie — że napIśftĘtn była w roku 1798 ^4S. Krzyżanowski podejrzewa, Iż Dmochowski popełnił „omyłkę,, a może nawet mistyfikację?'j§. Sąd swój opiera na analizie poruszonej przez Krasickiego w tej części powieści materii, wychodząc z założenia, że:

Pen Podstoli ma charakter dzieła aktualnego, które mówi o bolączkach chwili bieżącej. Stanowisko to w części in rysuje się może nawet wyraźniej aniżeli we wcześniejszych. Sporo mianowicie miejsca zaj-. muje tu kwestia królewszczyzn, które Krasicka radzi odebrać ich posiadaczom, by dochodami ich zasilić skarb. (Podobnie występuje w obronie stąnu posiadania dostojników kościelnych zagrożonych przez reformy finansowe.    |    i    --

Wyprowadza stąd Krzyżanowski wniosek, że „część III romansu powstać musiała w latach 1788—1790“, bo m. in. obie te spra-'Wy''były’pT^edmiotemrozważańii'Uchwał^SejmU'--©żt^rGd;etniego.' I wniosek dalszy, że wypadki późniejsze (rozbiory), być może, spowodowały zaniechanie pracy nad częścią IV dzieła, o której także wspomina Dmochowski.

Próbując opowiedzieć się za którąś z proponowanych dat, wypadnie najprzód osłabić nieco argumenty Krzyżanowskiego. Część III powieści jest wyraźnie nie dopracowana przez autora, i to w dwojakim sensie: jak wiadomo, wiele w niej niekonsekwencji nie tylko w stosunku do poprzednich tomów, ale i wewnątrz niej samej, autor nieustannie powtórzą się, obsesyjnie nie-mal nawraca do pewnych zagadnień (ogrody,, nadania ziemi — owe regalia, swary duchowieństwa z kolatorami, wojaże i mody

⁴⁹ Najwyraźniej datę tę wskazał Dmochowski jS® wstępie do Pana Podstolego, [w:] I, Kra s i c k i, Dzieła, t. 4, knlb. 4 v.

⁶⁰ I. Krasicki, Pan Podstoli, s. XIV—XV.

m Golińskl: Na<3 tekstami Krasickiego — 8