LastScan45

W grupie osób między 40. a 50. r.ż. najczęściej identyfikowano stadium 6. Jest to ostatnie stadium poziomu dopełnienia osobowościowej konstrukcji. Jego istotą jest opanowanie praktycznych sposobów realizacji planów i zamierzeń życiowych w danym kontekście społeczno-historycznym. Osoby badane uzasadniając proponowane sposoby rozwiązania dylematów biograficznych, skupiały uwagę głównie na tym, jak praktycznie problem powinien być rozwiązany, aby gwarantował realizację zamierzeń odzwierciedlających istotne dla protagonisty obiektywne wartości i normy (Olejnik, Niemczyński, 1993b).

Można przyjąć, że tym co się zmienia i rozwija wraz z wiekiem, jest szczególna forma ewaluacji biograficznej, jakiej poddawane są sytuacje i problemy biograficzne z dziedziny określanej przez Baltesa jako pragmatyka życia (Dittmann-Kohli, Baltes, 1990). Poziom ewaluacji biograficznej jest ściśle związany z osiągniętym stadium rozwoju perspektywy biograficznej, które z kolei jest pochodną rozwoju osobowościowej organizacji zachowania w ciągu życia (Niemczyński i in., 1985).

Według Niemczyńskiego istotą rozwoju osobowości jest osiąganie przez człowieka coraz większej autonomii oraz finalnej afirmacji konkretnego kształtu własnego życia oraz życia człowieka w ogóle. Tego typu stwierdzenie sugeruje, że proces rozwoju osobowości obejmuje całe ludzkie życie. Osobowość - według Niemczyńskiego - jest fenomenem, który, mówiąc metaforycznie, można usytuować między jednostką a społeczeństwem. Z jednej strony ma ona charakter indywidualny, osobisty i aspołeczny, z drugiej strony jest społeczna, kolektywna i apersonalna. Takie usytuowanie zakłada inherentną sprzeczność, a równocześnie dialektyczny związek między elementem indywidualnym oraz społecznym w osobowości. Dialektyczny proces rozwiązywania tej sprzeczności zakłada stopniowe przenikanie się obu elementów. Efektem tego jest wzrost elementu indywidualnego w sferze społecznej, która jest obiektywna, kolektywna oraz intersubiektywnie dostępna, jak również wzrost elementu społecznego w sferze prywatnej, osobowej, która jest w większej mierze symboliczna, idiosynkratyczna (Niemczyński, 1992).

Kolejne etapy w rozwoju osobowości, według koncepcji rozwoju perspektywy biograficznej, znajdują swe odbicie w sposobie oceny rozmaitych sytuacji, zadań i problemów rozwiązywanych przez człowieka w swoim życiu. Koncepcja ta, w przeciwieństwie do modeli znawstwa (ekspertywności) oraz teorii postformal-nych etapów w rozwoju inteligencji, zajmuje się problemem kształtowania się i konstrukcji kryteriów oceny i ewaluacji problemów, które tworzą pragmatykę życia, ze względu na ich znaczenie dla biegu życia człowieka i jego rozwoju.

Według koncepcji mądrości przedstawionej przez M. Olejnika (Olejnik, 1991, Olejnik, Niemczyński, 1993a) różne poziomy (stadia) perspektywy biograficznej w różnych grupach wieku określają charakter związku mądrości z wiekiem. Wedle tego modelu w okresie dorosłości nie zmienia się ani wiedza będąca podstawą mądrości, ani epistemiczny stosunek do niej, lecz specyficzny punkt widzenia, który człowiek przyjmuje mając na względzie swój rozwój. W omawianym badaniu każda grupa wieku reprezentowała odmienny jakościowo punkt widzenia, przy czym starsze grupy przyjmowały punkt widzenia odpowiadający wyższym stadiom w rozwoju perspektywy biograficznej. Można wobec tego powiedzieć, że istotą rozwoju mądrości w dorosłości jest rozwój perspektywy biograficznej (Olejnik, Niemczyński, 1993b).

Należy jednak podkreślić, że takie ujęcie nie jest równoznaczne z twierdzeniem, że wyższy poziom perspektywy biograficznej można utożsamić z większą mądrością. Każde stadium w rozwoju perspektywy biograficznej jest pochodną rozwiązywania szczególnej formy sprzeczności między tym co indywidualne i społeczne w rozwoju osobowości, a osiągnięty w danym momencie rozwojowym poziom równowagi - by uciec się do terminologii Piageta - jest poziomem optymalnym. W związku z tym, każdy okres rozwojowy ma swą optymalną formę, czy też postać mądrości, która nie jest ani lepsza ani gorsza od form wcześniejszych oraz późniejszych w sekwencji ich zawiązywania się.

7.6. Podsumowanie

1.    Istotą rozwoju w okresie średniej dorosłości (35.-40. do 55.-60. r.ż.) jest jego plastyczny i potencjalny charakter. Oznacza to, że czynniki biologiczne odgrywają mniejszą rolę w określaniu kierunków i natury procesu rozwoju. Nie ma jednoznacznych kryteriów wyznaczających granice tego okresu.

2.    Stan zdrowia człowieka w wieku średnim jest - a przynajmniej może być - dobry. Obserwuje się jednak spadek wydolności wielu funkcji biologiczno-fizjologicz-nych. Może on jednak być w prosty sposób niwelowany lub kompensowany, a ponadto jego konsekwencje psychologiczne nie muszą być poważne.

3.    Wiek średni charakteryzuje się względnym - w porównaniu z wcześniejszymi okresami życia - wzrostem śmiertelności. Decydują o tym w większym stopniu przyczyny naturalne niż wypadki. Do najważniejszych przyczyn śmiertelności należą choroby układu krążenia. Narażeni są na nie w większym stopniu mężczyźni niż kobiety.

4.    W okresie średniej dorosłości ma miejsce proces przekwitania. W przypadku kobiet wyraża się on w zaniku cyklu miesięcznego oraz funkcji prokreacyjnych, a w przypadku mężczyzn - obniżeniem funkcji seksualnych.

5.    U podstaw niekorzystnych problemów i zjawisk związanych z biologicznymi procesami starzenia leżą w dużej mierze czynniki psychologiczne i społeczne, które sprawiają, że starość i starzenie się mają tak negatywne konotacje we współczesnym świecie.

6.    Wiek średni może być okresem największych osiągnięć zawodowych, jak również okresem kryzysu w rozwoju kariery zawodowej. Wynik oceny dotychczasowego życia i dokonań życiowych ma duże znaczenie z punktu widzenia tego, która z tych dwóch ewentualności ma miejsce.

7.    Zmiana pracy w wieku średnim nie jest zjawiskiem jednorodnym. U podstaw tego typu decyzji leżą różne motywy związane z płcią, wykształceniem czy środowiskiem społeczno-kulturowym.

8.    W wieku średnim ma miejsce przewartościowanie stosunków rodziców z dziećmi, wchodzącymi w okres dorastania.