lichtarski (30)

60 2. litoU i ccłe pr«dnębior»tw»

Specyfikacja ta ma charakter modelowy i stanowi duże uproszczenie rzeczywistych stosunków społeczno-ekonomicznych; nie ma cechy rozlączności, co oznacza, że w praktyce role odgrywane przez poszczególne grupy w różnych typach własności przedsiębiorstw nakładają się na siebie. Na przedsiębiorstwo oddziałują ponadto inne podmioty gospodarcze (konkurenci i partnerzy), państwo (zależnie od stopnia i koncepcji interwencjonizmu), organizacje społeczne (podnoszące np. ostatnio czynnik ekologiczny) i inne czynniki zewnętrzne.

Czynnikiem pierwotnym, różnicującym konfiguracje celów przedsiębiorstwa jako całości na skutek oddziaływania interesów grup i otoczenia, jest typ własności środków produkcji (w mniejszym stopniu interesuje nas tutaj forma prawno-organizacyjna przedsiębiorstwa). Przyjrzyjmy się więc poszczególnym typom własnościowym przedsiębiorstw pod kątem kształtowania ich celów gospodarczych.

A.    Przedsiębiorstwo pry watne bez najemnej siły roboczej {family business).

W tym typie firmy nie istnieje podział na właścicieli, menedżerów i pracowników. Praktyczny podział funkcji na zarządcze (menedżerskie) i wykonawcze (pracownicze) wewnątrz rodziny ma charakter wtórny (funkcjonalny) i nieistotny z punktu widzenia naszych zainteresowań. Nic istnieje bowiem konflikt (różnica) między kapitałem (właściciel), informacją (menedżerowie) a pracą (pracownicy). Wszystkie czynności w procesie produkcji traktowane są równorzędnie jako potencjalne źródła wzrostu zysku w długim okresie.

B.    Przedsiębiorstwo prywatne jednoosobowe (proprietorskip\ W tym typie własności następuje wyodrębnienie co najmniej dwóch czynników - kapitału i pracy. Najczęściej, ze względu na niewielkie rozmiary firmy, nic pojawia się najemna kadra menedżerska, czyli nic dochodzi do oddzielenia własności od zarządzania. Obie grupy: właściciel i pracownicy, mają własne, przeciwstawne interesy. Właściciel optujący za zyskiem w długim okresie jest w stałym konflikcie z grupą pracowników zainteresowanych, co jest naturalne, maksymalizacją swoich płac. W określonej przez właściciela polityce płace są traktowane jako koszt, pracownicy zaś traktują je jako dochód. Sprzeczności tej nic rozwiązują próby zastosowania systemów partycypacyjnych, tj. uzależnienia płac od wyników ekonomicznych (tzn. zysku) przedsiębiorstwa jako całości, ale mogą znacznie łagodzić ostry konflikt między płacami a zyskiem.

C.    Przedsiębiorstwo prywatne jako własność na częściach ułamkowych {part-nership). Partnership jest spółką jawną lub z ograniczoną odpowiedzialnością (rzadko spółką akcyjną); należy określić ją jako własność będącą w dyspozycji kilku osób fizycznych. Ten typ przedsiębiorstwa ma następujące cechy:

-    niewielką (do 10) liczbę właścicieli,

-    w miarę przejrzystą strukturę udziałów (rzadko akcji), co pozwala precyzyjnie określić zakres uprawnień decyzyjnych umocowanych na prawic własności,

-    (prawie zawsze) wyłączny udział we własności tzw. inwestorów aktywnych.

W tym typie, co jest związane ze skalą prowadzonej działalności gospodarczej, pojawia się najemna kadra menedżerska. Wpływ kadry menedżerskiej na kształtowanie celów przedsiębiorstwa jest jednak znikomy, gdyż cechy tego typu własności sprawiają, że kadra ta jest najemną silą roboczą; od innych pracowników różnią ich jedynie wyższe kwalifikacje. Zarysowujące się konflikty przypominają sytuację istniejącą w proprietorship z dwoma uzupełnieniami:

-    pojawia się konflikt płacowy (w strukturze i wysokości płac) w przedsiębiorstwie między średnią klasą zarządczą menedżerów i pracownikami, co jest istotne z punktu widzenia celów przedsiębiorstwa,

-    pojawia się ścisłe uzależnienie płac menedżerów (większe niż innych pracowników) od wyników ekonomicznych przedsiębiorstwa.

W grupie właścicieli w przedsiębiorstwie typu partnerskiego pojawia się nowy konflikt interesów. Wiąże się on z faktem czerpania dochodów przez właścicieli w dwóch formach;

-    wynagrodzeń, bowiem właściciele pełnią funkcje aktywne, tj. obejmują stanowiska w radach nadzorczych oraz (często) zarządców firm,

-    udziałów w zyskach i we wzroście wartości przedsiębiorstwa jako pochodnych udziałów (akcji) w kapitale zaangażowanym w firmie.

Sprzeczności te nic mają charakteru anlagonistyczncgo, jeśli istnieje długookresowa identyfikacja właściciela z przyszłością firmy. Rozwiązywane są one głównie w zależności od czynników zewnętrznych, w tym przede wszystkim od sytuacji rynkowej (zagrożeń dla istnienia przedsiębiorstwa, niepewności przyszłych zysków) oraz konstrukcji systemów podatkowych.

D. Przedsiębiorstwo prywatne jako własność na częściach ułamkowych (Corporation). Korporacja to spółka akcyjna, która jest zwykle przedsiębiorstwem dysponującym dużym kapitałem, choćby ze względu na wymagania stawiane jej przez prawo. Najczęściej - ze względu na dużą skalę działalności gospodarczej -następuje w niej rozbicie na trzy grupy podmiotów (właścicieli, menedżerów i pracowników), reprezentujące zwykle odmienne interesy i wpływające na kształt celów społeczno-ekonomicznych. Stwierdzenie to nic neguje możliwości istnienia sytuacji analogicznej do part nership, tj. całkowitego wzięcia na siebie ról właścicieli i menedżerów (zarządców). W rzeczywistości gospodarczej jest to wszakże sytuacja rzadko spotykana ze względu na znaczną liczbę właścicieli, ich rozproszenie i potrzebę profesjonalnego zarządzania tak dużym przedsiębiorstwem. Przyjrzyjmy się kolejno interesom poszczególnych grup społeczno-ekonomicznych w korporacjach.

Właścicieli (akcjonariuszy) możemy podzielić na dwie grupy:

-    inwestorów aktywnych, posiadających najczęściej znaczne udziały w przedsiębiorstwie,

-    inwestorów pasywnych, posiadających małe udziały, najczęściej równolegle inwestujących także w inne przedsięwzięcia kapitałowe.