mity015 (2)

32 Aleksander Wielki

odkąd doświadczyłeś lechickich argyraspidów, blask twego słońca u wielu zgasł, a nawet zdawało się, że korona twego państwa się zachwiała" (1,10).

Sens opowieści o Aleksandrze w kronice Kadłubka (podobnie jak nieco później informaqi o walkach Lechitów z wojskami Krassusa i Cezara - zob. Juliusz Cezar) jest jasny: chodziło o podkreślenie odwiecznej wolności i potęgi „imperium lednickiego", które nigdy nie musiało znosić obcej przemocy. Kadłubek, gdy pisał o oporze mieszkańców Śląska przeciw cesarzowi Henrykowi V na początku XII w., odwołał się do przedstawionej już przez siebie w I księdze analogii antycznej: „Owi bowiem, jakże dzielni Ślężanie, którzy wszędzie zabłysnęli świetnymi triumfami, jak niegdyś odmówili trybutu Aleksandrowi Wielkiemu, tak samo postąpili i z Niemcami" (III, 18).

Opowiadanie Kadłubka o Aleksandrze i Lestku Złotniku powtórzył na początku XIV w. Dzierzwa, a także - bardzo sumarycznie -autor Kroniki wielkopolskiej, zrezygnował zeń natomiast w n poł. XV w., uznając widać za ewidentnie anachroniczne, Jan Długosz, który w miejsce Macedończyków i Aleksandra, jako napastników, przeciwko którym skierował się podstęp „Przemysła", czyli Lestka I, wymienił Węgrów i Morawian. Jeżeli chodzi o Kronikę wielkopolski}, to warto wspomnieć, że podaje ona (c. 1) również informaq'ę o tym, iż miasto zbudowane u stóp Wawelu (czyli Kraków) zostało, „jak twierdzą", zrównane z ziemią przez Aleksandra, zapewne w trakcie wyprawy przeciwko Lechitom, o której mowa.

W niektórych rękopisach średniowiecznych powstałych w Polsce bądź do Polski sprowadzonych zachowały się odpisy różnych popularnych w Europie utworów dotyczących postaci i podań o Aleksandrze. Początkowo podania te były traktowane zupełnie serio, jako dzieła historyczne, tak jak kroniki, z czasem jednak, w miarę postępów badań, erudyci dostrzegali legendarny charakter poszczególnych opowieści i wątków aleksandryjskich, jak np. wpomniany Długosz oraz Sędziwój z Czechla, który na marginesie opowiadania o walkach Aleksandra z Lechitami w kronice Kadłubka w zredagowanym przez siebie obszernym kodeksie (Kraków, Biblioteka Czartoryskich 1310) napisał po łacinie: „Aleksander pokonany, co nie jest prawdopodobne, gdyż sprzeciwia się Kosmografii Ptolemeusza". W późniejszym średniowieczu opowieści o Aleksandrze zmieniły swą funkcję, stając się romansem, lekturą dla szerszych warstw społeczeństwa, bawiącą zarazem i pouczającą. Jeden z wątków legend o Aleksandrze - pokonanie przezeń i uwięzienie dzikich ludów Goga i Ma-goga - ożył w Polsce XVI w. w związku z zagrożeniem ze strony Turków osmańskich (uważano ich nieraz za potomków Goga i Magoga).

Nie wiadomo dokładnie, kiedy pojawił się w Europie sławny apokryf, rzekomy list-przywilej Aleksandra skierowany do (wszystkich) Słowian. W Polsce po raz pierwszy spotykamy się z nim w kronice Marcina Bielskiego (i to we wszystkich, skądinąd różniących się od siebie dość znacznie wydaniach). Treścią listu jest nadanie Słowianom wszystkich ziem pomiędzy Oceanem Lodowatym Północnym a „morzem włoskim", czyli Adriatykiem. Oto jego brzmienie w nowoczesnej polszczyźnie (za T. Ulewiczem): „My, Aleksander, boga najwyższego Jupitera syn na niebie, a Filipa króla macedońskiego na ziemi, pan świata od wschodu do zachodu słońca, a od południa do północy, potłoczyciel medskich i perskich królestw, greckich, syryjskich i babilońskich etc., Oświeconemu Pokoleniu Słowieńskiemu a języku ich miłość, pokój, zachowanie i pozdrowienie od nas i naszych namia-stkow, będących po nas w sprawowaniu świata. Przeto żeście nam zawżdy przytomni byli, w wierze prawdomówni, we zbroi stateczni, bojowni, a nigdy nieustali nalezieni byli, dawamy a na was przena-szamy swobodnie na wieczność wszytki krainy od północnego morza wielkiego Oceana Lodowatego aż do Morza Włoskiego, skalnego południego, aby w tych krainach żądny nie śmiał się sadzić ani osiadać jedno wasze pokolenie, a jeśliby kto taki był nalezion z obcych, bądźże wasz poddany abo służebnik z potomki swymi na wieki. Dan w Aleksandriej, mieście naszego założenia, nad sławną rzeką Nilus, lata panowania naszego 12, z pozwoleniem bogow wielkich Marsa, Jupitra i boginie Minerwy" (1551). Bielski przejął ten list z Kroniki czeskiej Vaclava Hajka z Liboćan, ale sam zabytek jest starszy i powstał już w XV w. Mimo głosów sceptycznych (u nas np. M. Kromer), „list ten, znany dobrze w literaturach słowiańskich od Bałkanów poprzez Czechy i Polskę aż na Ruś, traktowano poważnie przez kilka wieków" (T. Ulewicz). Z wroga Słowian w kronice Kadłubka Aleksander przekształcił się zatem pod koniec średniowiecza w ich dobroczyńcę i protektora! - Ulewicz 87 n., 176 n.; Zawadzki; Myl'nikov 45-94.

Altenkirchen - miejscowość w północnej części wyspy Rugii, ok. 10 km na południowy zachód od -» Arkony. W pochodzącej z XIII w.