mity030 (2)

D

Dadźbóg (?)

Dażbóg, Dadźbóg - bóstwo Słowian wschodnich. W znanym katalogu bóstw pogańskich, którym książę Włodzimierz wzniósł posągi na początku swego panowania w Kijowie, za (zob.:) Perunem, Chorsem, a przed Strzybogiem, Siemargłem i Mokoszem Powieść minionych lat (s. 267) wymieniła Dażboga. W glosie (dopisku) do starosłowiańskiego przekładu dzieła historyka bizantyjskiego z VI w. Jana Mala-lasa (fragment przytaczam przy haśle Swarożyc) stwierdzono, że grecki bóg Hefajstos (Feost) zwany był przez Słowian Swarogiem, a po jego śmierci miał nad Egipcjanami władzę objąć jego syn („syn Swarogów") Słońce (grecki Helios), „którego nazywają Dażbogiem". Identyfikacja Dażboga z synem Swaro-ga (Hefajstosa), powtórzona w źródle trzy razy, zdaje się uprawniać do wniosku o identyczności Dażboga z bogiem Swarożycem (gdyż imię Swarożyc znaczy najprawdopodobniej właśnie syna Swaroga; niektórzy uczeni sądzą co prawda, że jest to zdrobniała forma samego imienia Swaróg). Ponieważ Swarożyc jest stosunkowo dobrze poświadczony na obszarze Słowiańszczyzny połabskiej i jest - w świetle powyższych danych ruskich - jedynym bóstwem, co do którego z dużą dozą prawdopodobieństwa można przyjąć, że był czczony u Słowian wschodnich i zachodnich (co nasuwało wielu uczonym domysł o ogólnosło-

wiańskim charakterze kultu Swarożyca), Dażboga uważa się najczęściej za wschodniosłowiańskie imię tego samego bóstwa (Swarożyc--Dażbóg). Niewystępowanie Swarożyca we wspomnianym katalogu Włodzimierza tłumaczy się zastąpieniem jego imienia przez Dażboga. Także Słowo o wyprawie Igora nazywa ruskich książąt „wnukami Dażboga". Swaróg był zatem bogiem ognia (Hefajstos!), a jego syn Swa-rożyc-Dażbóg - bogiem słońca (Helios!) W późniejszym folklorze serbskim występuje niekiedy Dabóg - bóg ziemi i zła, co może być odległą reminiscencją Dażboga-Swarożyca. Imię Dażbóg znaczy tyle co „dawca bogactwa" albo „bóg dawca". Istnieje także pogląd, w myśl którego Dażbóg jest zapożyczony od Irańczyków (dag „palić"). Próbowano też zidentyfikować z Dażbogiem znane dzięki Helmoldowi bóstwo północnopołabskie —> Podaga.

demony „W szerszym znaczeniu i poza mitologią grecką terminem demon określa się wyższą niematerialną siłę nie będącą bogiem i zwykle identyfikowaną ze złym duchem" (Kempiński). Demony to „mityczne istoty człekokształtne (wyjątkowo też zoomorficzne, lecz w takim wypadku wyraźnie wywodzące się od duszy człowieka i ukazujące się m.in. w ludzkiej lub częściowo ludzkiej postaci)" (K. Moszyński). Demonologia słowiańska znana jest na ogół dopiero ze znacznie późniejszych przekazów historycznych oraz z żywego folkloru, jest różnorodna, nierówno rozłożona na terytorium Słowiańszczyzny, wielowątkowa, poszczególne istoty demoniczne ukazują się pod różnymi nazwami, są charakteryzowane niejednolicie, zakresy ich działania nieraz krzyżują się, elementy rodzime przeplatają się z zapożyczeniami zarówno wewnątrzsłowiańskimi, jak i zewnętrznymi, niesłowiańskimi. Wynikają stąd ogromne trudności ogarnięcia i systematyzacji tego zagadnienia, jak również duża doza subiektywizmu poszczególnych prób rekonstrukcji słowiańskiego świata demonów, wreszcie -znaczny stopień hipotetyczności wywodów. Uznaje się na ogół archaiczność wielu istot demonicznych oraz trwałość świata demonów, nie wykluczającą wszakże dynamiki wewnętrznej i podatności na innowacje. O ile bowiem bóstwa wyższego stopnia (bogowie pogańscy) nie miały szans na przetrwanie kultu, a nawet pamięci, zbyt długo po chrystianizacji, także dlatego, że Bóg (Trójca Święta) chrześcijański bezpośrednio i bez reszty wchodził na ich miejsce, o tyle we wczesnych fazach chrześcijaństwa brak było ogniwa pośredniego po-