mity078

158 Popiel (Pompiliusz II)

Stryjowie Popiela napominali go często do poprawy. Przewrotna żona wśród innych argumentów mających przekonać męża do zbrodni wysunęła przypuszczenie, że stryjowie mogą go obalić i „wybrać na jego miejsce któregoś ze stryjów, mianowicie książąt mieszkających nad wybrzeżem Morza Północnego". Za Kroniki} wielkopolską zlokalizował śmierć Popiela w Kruszwicy. Kruszwiczanie zebrali następnie i pochowali szczątki pomordowanych „stryjów i dostojników" w jednej mogile. Na koniec Długosz porównuje los Popiela z losem cesarza Arnulfa (zm. 899), który miał również umrzeć pogryziony przez myszy. Marcin Bielski (1856, s. 61) datuje panowanie Popiela na czasy cesarza Ludwika (Pobożnego), syna Karola Wielkiego (841). Na Popielu wygasł panujący u Lechitów (Polaków) ród Lestkowiców lub Popielidów.

Opowieść o Popielu ma wzorce literackie, wśród których najbliższe prowadzą do Niemiec, zwłaszcza Nadrenii, zarazem jednak, jak wykazał Jacek Banaszkiewicz, wersja polska jest jedną z najstarszych i najbardziej rozbudowanych fabularnie. Ideowy sens opowieści jest oczywisty: chodziło o wykazanie niegodności rodu Popiela i o zapisane w planach Opatrzności Bożej (działającej, jak widać, także wśród pogan) zastąpienie go przez potomków Piasta. „Potrójna śmierć Popiela" (od wody, ognia i „myszy") stanowi zapłatę za wielorakie występki i zbrodnie. Tych, co prawda, zupełnie nie widać jeszcze w relacji Galla, w której wątek Popiela pozostaje jak gdyby niedopowiedziany (w grę mógłby wchodzić jedynie zarzut braku gościnności, nieodpowiedni dla księcia brak cechy „magnanimitas" - wielkoduszności), a sam Popiel wykazuje nawet pewne cechy sympatyczne (nie-wynoszenie się ponad poddanych przez udział w uczcie u Piasta), ale zostało to wkrótce uzupełnione przez Kadłubka i przejęte przez jego kontynuatorów.

Odszukiwanie historycznego tła opowieści o Popielu stanowiło zawsze pokusę dla badaczy. H. Łowmiański, rozwijając i modyfikując wiele wcześniejszych koncepcji, uważał, że Popielidzi byli władcami Goplan (Kujawian), którzy podporządkowali sobie gnieźnieńskich Polan; upadek Popiela i objęcie władzy przez Siemowita Piastowica to rezultat wyswobodzenia się Polan spod dominacji Goplan. „Wyspa" Anonima Galla, na której Popiel miał w tak smutny sposób dokończyć żywota, to zdaniem Łowmiańskiego nie wyspa na jeziorze Gopło w Kruszwicy, lecz Ostrów Lednicki na zachód od Gniezna.

„Myszy" to symbol konkretnej grupy ludzkiej (w pobliżu Ostrowa Lednickiego występuje nazwa miejscowa Myszki), wojowników, którym przypadła decydująca rola w usunięciu Popiela (dawniej uważano niekiedy „myszy" za symbol Normanów, wikingów). Nie brakowało również prób czysto mitycznego ujmowania historii Popiela (i Piasta). - Zob. literatura przy haśle Piast oraz Biernacki 1963.

Popiel (III) - legendarny syn Popiela (Pompiliusza II). Według Długosza niegodny Popiel II miał z żony (księżniczki niemieckiej z pochodzenia) dwóch nieletnich synów, —» Lecha i Popiela. Wraz z rodzicami zginęli oni pożarci przez myszy na wyspie w Kruszwicy. Wcześniejszy Kadłubek (1,19) pisze tylko ogólnie o dwóch synach, nie podając ich imion, nie wspomina też ani o wyspie, ani o Kruszwicy.

Porenut (Porenutius) - bóstwo słowiańskich Rugian. Obok głównego boga w Gardźcu na Rugii -> Rugiewita Sakso Gramatyk wymienia jeszcze Porewita i Porenuta. Tak jak tamci dwaj, także Porenut miał swoją świątynię; wszystkie zostały zniszczone w 1168 r. przez Duńczyków. Głowa posągu Porenuta miała cztery twarze, piątą bożek przytrzymywał lewą ręką na piersiach, podczas gdy prawa ręka podtrzymywała podbródek. Knytlinga-saga imię tego bóstwa podała w formie Puruvit. Znaczenie imienia jest niejasne, być może właściwą formą było Porenuc, czyli Pioruniec łub Piorunie, a zatem „syn Peru-na". „Gdyby przyjąć wersję Piorunica, byłaby to trzecia postać tego samego Peruna, raz przedstawionego w postaci zbrojnej (Rujewit), drugi raz jako uosobienie siły naporu (Porewit), trzeci raz z jego najstarszą nazwą, i to w formie zgrubionej" (A. Gieysztor). (Co do „dioskuryjskiej" koncepcji J. Banaszkiewicza zob. Porewit.) W XVIII w. Abraham Frentzel i Christian Knauthe wyprowadzali imię Porenuta od polskiego „poronić", tłumacząc, że do niego zwracali się Słowianie zawierający związek małżeński z prośbami o zdrowie i pomyślność dla poczętych dzieci.

Porewit - bóstwo słowiańskich Rugian. Obok głównego bóstwa w zdobytym przez Duńczyków w 1168 r. Gardźcu na Rugii -» Rugiewita, kronikarz duński Sakso Gramatyk wymienił Porewita i -> Porenuta. Każdy z nich miał osobne sanktuarium, spalone przez Duńczy-