nr2 (6)

serwując świat dorosłych, czerpie tematy do zabaw, a działając samodzielnie kreuje własną rzeczywistość, przetwarza to, co zaobserwowało w otoczeniu zgodnie z indywidualnym uznaniem. Przy czym dziecko w trakcie zabawy nie zmienia świata, ale dokonuje jego indywidualnej interpretacji.

W trakcie swobodnej zabawy dziecko realizuje własne pomysły i koncepcje, zgodnie z indywidualnym uznaniem gromadzi też potrzebne materiały. Często w przedziwny sposób, możliwy tylko w sytuacji spontanicznej zabawy, korzysta z dostępnych przedmiotów i zabawek, nadając im nowe znaczenie i stosując je w niestereoty-powy sposób. W zabawie dokonuje się twórcze przetwarzanie doświadczeń dziecka „przez selekcję doświadczeń, symbolizację treści doświadczeń wybranych i manipulowanie ich reprezentacjami” [Tyszkowa 1996, s. 99]. Doświadczenia wynoszone w trakcie zabawy tworzą pierwowzory aktywności twórczej [ibid., s. 99], przyczyniają się więc do rozwoju jednostki. To, co dziecko realizuje w trakcie zabaw, w przyszłości będzie podejmować w formie nauki i pracy. Zabawa jest więc przygotowaniem dziecka do dwóch kolejnych rodzajów aktywności, charakterystycznych dla późniejszych etapów rozwoju. Pozwala zdobyć podstawowe kompetencje niezbędne do ich podjęcia. Stanowi też podstawę późniejszej aktywności o charakterze twórczym.

Zdaniem P. Slade podejmowana przez dziecko aktywność zabawowa jest wynikiem jego wcześniejszych doświadczeń i odbywa się w następujący sposób:

. dziecko poszukuje równowagi pomiędzy wchłanianiem świata a wyrażaniem siebie;

. dokonuje syntezy wcześniejszych doświadczeń, dających początek jego twórczej działalności;

•    dokonuje prób wchodzenia w różne role;

•    w coraz pełniejszy sposób poznaje świat i siebie [Popek 1988, s. 51].

Tak więc dziecko podejmując określoną zabawę nie czyni tego w sposób przypadkowy. „Dzieciom nie jest obojętne w co i jak się bawią” [Gruszczyk-Kolczyńska, Zielińska 2004, s. 34]. Organizują aktywność zabawową tak, by zgromadzić jak najwięcej doświadczeń istotnych dla kształtowania schematów intelektualnych w umyśle, powtarzają zabawę tak długo, dopóki dany schemat nie zostanie całkowicie zbudowany, póki elementy nie utworzą określonej całościowej struktury. Doprowadzają zabawę do punktu kulminacyjnego, kiedy to ma miejsce przeżycie i rozładowanie emocji, oraz zapamiętanie ostatecznego schematu działania, wówczas tracą dla niej zainteresowanie i podejmują kolejną, nową której świat od początku kreują w specyficzny dla siebie sposób. Jak zauważa. M. Tyszkowa [1996, s. 99], wielokrotne, częste odtwarzanie w różnych wariantach tych samych sytuacji i doświadczeń sprzyja opracowaniu ich w aspekcie poznawczym, uczuciowym i wartościującym, dzięki temu schemat określonej sytuacji może być pełny i satysfakcjonujący dla dziecka.

W trakcie zabawy dziecko poznaje swoje możliwości, kształtuje zainteresowania, uczy się współdziałać z rówieśnikami, rozwija poczucie odpowiedzialności za swoje działanie, doskonali umiejętność kierowania własnym działaniem. Młodsze dziecko podejmuje proste czynności

0    charakterze zabawy. Ponieważ jego zdolność koncentracji jest jeszcze dość niska, różnorodne bodźce rozpraszają jego uwagę, wywołują zainteresowanie, dziecko często zmienia więc aktywność, porzuca jedną zabawę na rzecz innej, wymienia też rekwizyty potrzebne do osiągnięcia celu. Każda nowa zabawa, którą podejmują młodsze dzieci służy ćwiczeniu różnorodnych sekwencji ruchów, aż do całkowitego ich opanowania i uzyskania pełnej precyzji. Początkowo ruchy bawiącego się dziecka są chaotyczne, nieskoordynowane, mnóstwo jest w tych zabawach działań zbędnych, niecelowych. Z czasem stają się coraz bardziej dostosowane do właściwości przedmiotu, którym dziecko manipuluje.

Wraz z wiekiem dziecka zabawa ulega wzbogaceniu. Jednostka staje się coraz bardziej niezależna w tworzeniu jej świata. Młodsze dzieci przystępują do aktywności zabawowej bez określonego planu, czy wyobrażenia. Cel

1    plan powstają w trakcie działania. W umyśle starszego dziecka przedszkolnego rodzi się najpierw idea i bardzo ogólny plan przebiegu zabawy. Temat jest zazwyczaj „odzwierciedleniem pewnego zakresu czynności człowieka, które już są dziecku znane, dostatecznie uświadomione i wyodrębnione z całego bogactwa społecznego życia [Dyner 1983, s. 52]. Początkowo dzieci odgrywają sytuacje, które obserwują w swoim najbliższym otoczeniu. Z czasem zaczynają odtwarzać nie tylko to, co widziały, ale także to, co usłyszały, lub obejrzały na ekranie telewizora. Inspirację czerpią też z literatury dziecięcej. Bardzo chętnie wcielają się w bohaterów ulubionych bajek. W trakcie zabaw, w których dziecko wchodzi w rolę innej osoby, uczy się rozumieć postawę i punkt widzenia drugiego człowieka. Próbuje poznać uczucia, emocje i motywy zachowań innych ludzi. Wychodzi zatem poza własny egocentryzm i staje się wrażliwe na to co czują w jaki sposób myślą działają osoby, które obserwuje w różnych codziennych sytuacjach.

Przystępując do zabawy starsze dziecko samodzielnie organizuje materiały potrzebne do jej przebiegu. Dobiera partnerów, z którymi wspólnie będzie kreować fikcyjną rzeczywistość. Im dziecko starsze, tym bardziej samodzielnie dobiera towarzyszy działania, aktywnie poszukuje, proponuje wspólną aktywność, przedstawia pozytywne aspekty wspólnego działania. Dzieci młodsze często korzystają w tym zakresie z pomocy, jest ona konieczna zwłaszcza wówczas, gdy nie rozumieją zasad zabawy, lub kiedy w trakcie aktywności wspólnej z rówieśnikami zaistnieją sytuacje niejasne, konfliktowe. Wtedy często potrzebna jest interwencja i pomoc osoby dorosłej.

Bawiąc się z innymi dziećmi jednostka rozwija kompetencje społeczne, staje się coraz bardziej samodzielna w kontaktach z innymi osobami. Jest nie tylko uczestnikiem aktywności zabawowej, ale może proponować rówieśnikom zabawę, tworzyć koncepcję własnej roli,

Wychowanie na co dzień

9