obraz
1 (58)

stępnego oznaczonego epifanią, to znaczy pojawieniem się, przez i w znaczącym, czegoś niewysłowionego ⁹.

Widzimy znowu, ku jakiej dziedzinie zmierzają pre-dylekcje symbolizmu: niczmysłowości we wszystkich jej formach: nieświadomości, metafizyki, nadprzyro-dzoności i nadrzeczywistości. Te „rzeczy nieobecne albo niemożliwe do postrzeżenia” z definicji, stają się w sposób uprzywilejowany tymi samymi przedmiotami metafizyki, sztuki, religii¹⁰, magii: pierwsza przyczyna, cel ostateczny, „celowość bez celu”, dusza, duch, bogowie etc.

Lecz istnieje paradoks, który trzeba odtąd podkreślać w tej definicji samego symbolu. Nieadekwatny z istoty, to znaczy paraboliczny¹¹, w sposób jeszcze bardziej radykalny, niż to było w przypadku obrazów oraz postępowań emblcmatycznych; symbol, przeciwnie, w dużo mniejszym stopniu niż emblemat narażony jest na arbitralność, na „konwencję”. Bowiem przed-stawienie symboliczne nie może nigdy potwierdzać się poprzez proste i czyste przedstawienie tego, co ono oznacza, w ostatecznym rozrachunku symbol ma wartość tylko sam przez się¹². Nie mogąc ukształtować bezpostaciowej transcendencji, obraz symboliczny jest przeistoczeniem konkretnego wyobrażenia przez znaczenie raz na zawsze abstrakcyjne. Symbol jest więc wyobrażeniem powodującym pojawienie się tajemnego znaczenia, jest epifanią tajemnicy¹³. Widzialna połowa symbolu, „znacząca”, zawsze będzie przeładowana do maksimum konkretnością, i jak to wspaniale wyraził Paul Ricoeur¹⁴, każdy autentyczny symbol posiada trzy konkretne wymiary: jest zarazem „kosmiczny” (to znaczy, czerpie pełnymi rękoma elementy swego ukształtowania ze świata widzialnego, który nas otacza), „oniryczny” (to znaczy, jest zakorzeniony we wspomnieniach, w gestach, które wyłaniają się w naszych snach i tworzą, jak to wykazał Freud, konkretny miąższ naszej najintymniejszej biografii), wreszcie „poetycki”, to znaczy, że symbol odwołuje się do języka, i to do języka tryskającego z samych źródeł, a zatem najbardziej konkretnego. Ałe również druga połowa symbolu, ta część niewidzialna i niewysłowiona, która dotyczy świata wyobrażeń pośrednich, znaków alegorycznych, zawsze nieadekwatnych, tworzy pewien całkowicie osobny gatunek logiczny. Podczas gdy w prostym znaku oznaczone jest ograniczone, a znaczące, przez samą arbitralność decyzji, nieskończone; podczas gdy alegoria tłumaczy skończone oznaczone znaczącym niemniej ograniczonym, to oba człony Sumbolonu¹⁵ są nieskończenie otwarte. Człon znaczący, ten jedyny, który konkretnie znamy, odsyła, w swym „zakresie”, jeśli tak rzec można, do wszelkiego rodzaju „właściwości” bezpostaciowych, i to aż do antynomii. To właśnie w ten sposób symboliczny znak „ognia” skupia w sobie rozbieżne i anty-nomiczne znaczenia: „ognia oczyszczającego”, „ognia pożądania seksualnego”, „ognia demonicznego i piekielnego”.

Ale równolegle człon oznaczony, dający się w najlepszym razie pojąć, lecz nie przedstawić, rozplenia się w całych konkretnych światach: w świecie minerałów, roślin, zwierząt, gwiazd, w świecie ludzkim,

25