img875 (3)

58 Aspekty mitu

tego słowa znaczeniu, to znaczy wycofanie się Kosmosu do stanu amorficznego, chaotycznego, po którym następuje nowa kosmogonia.

Zdecydowanie najlepiej koncepcję tę ilustrują mity o Końcu Świata. Zajmiemy się nimi w następnym rozdziale. Ich analiza pozwoli nam nie tylko lepiej poznać akurat ten rodzaj mitu, ale również lepiej zrozumieć funkcję mitów w ogóle. Jak dotąd zajmowaliśmy się jedynie mitami pochodzenia i mitami kosmogonicznymi; opowieściami dotyczącymi tego, co już się wydarzyło. Przyjrzyjmy się teraz temu, w jaki sposób idea „doskonałości początków” zaistniała również w przyszłości bezczasu. Mity o Końcu Świata odegrały bez wątpienia ważną rolę w historii ludzkości, uzmysłowiły bowiem „mobilność początku” — i w rzeczy samej, począwszy od pewnego momentu początek nie znajduje się tylko w mitycznej przeszłości, lecz także w cudownej przyszłości. Jak wiadomo, do takiego właśnie wniosku drogą systematycznej refleksji nad ideą wiecznego powrotu doszli stoicy i neopitagorejczycy, pojęcie „początku” wiąże się jednak przede wszystkim z ideą doskonałości i szczęśliwości. To dlatego właśnie koncepcje eschatologii rozumianej jako kosmogonia przyszłości stanowią źródła inspiracji dla wszelkich wierzeń głoszących istnienie Złotego Wieku — nie tylko (lub już nie) w przeszłości, ale również (lub tylko) w przyszłości.

Eschatologia i Kosmogonia

Koniec świata — w przeszłości i przyszłości

Reasumując wyniki naszych dotychczasowych rozważań, można by powiedzieć, że dla człowieka należącego do społeczności pierwotnych Koniec Świata miał już miejsce, lecz mimo to musi nastąpić raz jeszcze w bardziej lub mniej odległej przyszłości. W rzeczywistości mity mówiące o kataklizmach są bardzo rozpowszechnione. Opowiadają one o tym, w jaki sposób Świat został zniszczony, a ludzkość — poza parą lub kilkoma ocalałymi osobnikami — unicestwiona. Najliczniejsze i prawie powszechnie znane (choć niesłychanie rzadkie w Afryce)¹ są Mity o Potopie. Inne mity opisują zagładę ludzkości, która jest skutkiem kataklizmów o wymiarze kosmicznym: trzęsień ziemi, pożarów, zapadania się gór, epidemii i tym podobnych. Oczywiście nie był to ostateczny Koniec Świata, lecz raczej tylko Koniec pewnej ludzkości, po którym następował początek nowej ludzkości. Tak czy inaczej, kataklizm — pogrążenie się Ziemi w Wodach czy zniszczenie jej przez ogień — po którym

' Por. G J. Frazer, Folk-Lore in thc OhI Testament, London 1919, 1.1, s. 329-332; Kluckhohn, Recurrent Themes in Myths and Mytli-making, „Daedalus”, wiosna 1959, (s. 268-279), s. 271. Bibliografię najważniejszych prac dotyczących legend o Potopie odnaleźć można w: Thompson, Motif-Index of Folk-Literature, nowe wydanie: Bloomington, Indiana 1955, t. I, s. 184 (A 1010).