SWScan00894 bmp

Media publiczne w społeczeństwie informacyjnym

ergo: media w dosłownym tego słowa znaczeniu utrzymują się z handlu sensacją. Zważmy, że skoro przekaz werbalny i wizualny stanowią kwintesencję działania i oddziaływania komunikacyjnego, to informacja nadawana przez media i odbierana przez ogromną liczbę ludzi posiada niebywałą silę sprawczą. Wywiera ona potężny wpływ na nasz sposób postrzegania świata, na wybory zasad i priorytetów moralnych, a w konsekwencji także na nasze decyzje, zachowanie i postępowanie. W języku potocznym na stale zadomowiło się sformułowanie „fakt medialny”, oznaczające zdarzenie na poły rzeczywiste, na poły zaś wykreowane przez media. Istnienie „faktów medialnych” jest dobitnym wskaźnikiem siły, jaką ma w naszych czasach „czwarta władza”.

Z tych właśnie względów na osobach pracujących w branży medialnej ciąży wielka odpowiedzialność społeczna. Rzetelny przekaz informacji jest nie tylko elementarnym wymogiem technicznym sztuki dziennikarskiej, lecz przede wszystkim wymogiem etycznym. Także pytanie, czy informacja odpowiada rzeczywistości (tzn. czy jest zgodna z faktycznym stanem rzeczy w rozumieniu adaeąuatio rei) nie jest wyłącznie pytaniem technicznym, albowiem - podkreślmy raz jeszcze - informacja nie jest samoistnym, lustrzanym odbiciem rzeczywistości, lecz stanowi obraz sytuacji wytworzony przez człowieka, narzędzia techniczne i przekazany za pośrednictwem środków technicznych innemu człowiekowi.

W epoce masowej komunikacji, informacji i ekspansji coraz nowocześniejszych środków przekazu (internet, łącza satelitarne) stosunkowo młoda dziedzina, jaką jest etyka mediów, urasta do rangi bardzo ważnej odmiany etyki stosowanej. Dawniej ludzkość dysponowała ograniczonym, powolnym i mozolnym sposobem przekazywania i uzyskiwania informacji: kronika, korespondencja, a przede wszystkim książka i prasa zachowały się do naszych czasów, aczkolwiek coraz częściej nabywamy jedno i drugie w wersji cyfrowej. Zmienił się zasięg informacji: dziś - dzięki przekazowi satelitarnemu - jej obieg jest globalny, a nawet zgoła kosmiczny: sondy przesyłają nam obraz i dane z innych ciał niebieskich. Media docierają do każdego zakątka Ziemi; oznacza to nie tylko dobrodziejstwo niewinnej, „stacjonarnej” turystyki polegającej na podziwianiu przez internet „na żywo” zorzy polarnej bądź przeżywaniu grozy tsunami, ale także ryzyko nadużyć (również politycznych): każdy metr kwadratowy Ziemi przeczesywany jest przez niezliczone satelity szpiegowskie i kamery przekazujące obraz urządzeniom nawigacyjnym, w jakie wyposaża się najnowsze automobile. Za pośrednictwem centrów informatycznych 102 prowadzi się ultranowoczesne, niemalże wirtualne wojny, których równie

wirtualny, spowszedniały już obraz odrealnia ludzką śmierć, cierpienie i przemoc. Fenomen ten wpływa szczególnie niekorzystnie na świadomość osób młodych, niezdolnych jeszcze do samodzielnego osądu, ponieważ upośledza zdolność oceny sytuacji i przeżywania uczuć moralnych (do problemu powrócimy pod koniec tego rozdziału).

Niezależnie od tych zagrożeń, z reguły niezbyt kosztowny lub bezpłatny dostęp do informacji jest rzeczą cenną i wygodną. Nie trzeba być osobistym świadkiem i uczestnikiem wydarzeń, nie trzeba zgoła opuszczać własnego domu, aby zyskać orientację o sytuacji w całym świecie. Należałoby z tego wnioskować, że społeczeństwo informatyczne jest zarazem społeczeństwem informacyjnym, ergo: dobrze poinformowanym; zdaje się jednak, że człowiek ma ograniczoną zdolność przyswajania informacji. Wirtualna rzeczywistość oddziałuje wprawdzie na nasz mózg w sposób łudząco podobny do świata realnego, jednak obcowanie z dramatycznymi wydarzeniami „na odległość” nie oddziałuje na odbiorcę tak intensywnie, jak doświadczenie bezpośrednie. Płacz dziecka może skutecznie odwrócić naszą uwagę nawet od doniesień o odległych wojnach i katastrofach. Przekaz medialny nie jest w stanie zastąpić autentycznego udziału w zdarzeniu, którego uczestnikami są inne żywe osoby: również edukacyjne programy komputerowe, choć niewątpliwie poznawczo wartościowe, nie są w stanie zastąpić żywej interakcji w przedmiocie kompetencji moralnych i społecznych. Warto w tym miejscu przypomnieć, że wedle Rousseau, Mandeville’a i Schopenhauera ludzka wrażliwość i zdolność emocjonalnego wczucia się w położenie innej osoby rozwija się dzięki bezpośredniemu zetknięciu z cierpieniem i nieszczęściem bliźnich. Przytępia ją zaś natłok informacji, toteż nadawcy informacji medialnej, mniemając, że oddziałają tym skuteczniej na psychikę odbiorców, starają się emitować je w sposób coraz bardziej szokujący.

Powiedzieliśmy wyżej, że media mają ogromną siłę sprawczą i co za tym idzie - władzę, ponieważ słowo, obraz, dramaturgia przekazu wpływają na ludzką świadomość, wzbudzają potrzeby, a także kształtują poglądy, preferencje i wańości etyczne (przekonania normatywne o tym, co słuszne lub niesłuszne), a także estetyczne. Zasięg oddziaływania mediów jest w zasadzie nieograniczony, pomijając stale zaniżane kategorie wiekowe dla odbiorców określonych programów: swobodny dostęp do informacji gwarantują prawa człowieka, konstytucje państwowe i prawodawstwo większości państw (aczkolwiek niektóre z nich z różnych względów kontrolują treść emitowanych audycji). Media mają wpływ nie tylko na kształtowanie indywidualnych gustów i upodobań, lecz także na poli-

103