SWScan00895 bmp

Media publiczne w społeczeństwie informacyjnym

tyczne wybory i decyzje, podejmowane przez obywateli jako uczestników życia społecznego, publicznego i politycznego. W dziedzinie tej mediom przypada w udziale ważna i odpowiedzialna rola propagatora określonych wartości i programów politycznych. Popularyzują one publiczny wizerunek osób sprawujących lub aspirujących do funkcji administracyjnych w państwie, upowszechniając w sposób zamierzony lub mimowolny określone wartości, ale także antywartości (np. nietolerancję w stosunku do określonych mniejszości społecznych, kulturowych, wyznaniowych itd.). Biorąc to wszystko pod uwagę, za jedną z istotnych zasad etyki i prawa medialnego uznać należy tzw. ciszę przedwyborczą, obowiązująca np. przed elekcją prezydentów, wyborami parlamentarnymi itd.

Zarazem media kształtują kulturę ludzkich zachowań, wzbudzają masowe zainteresowania i potrzeby, które - jako modne, konformistyczne - uderzają w indywidualizm, niezależność, autonomię człowieka. Rosnące oddziaływanie mass mediów niejednokrotnie przerasta wpływ, jaki wywiera na człowieka krąg rodzinny i najbliższe otoczenie. Dla autentycznej kultury, a w szczególności subkultury, treści lansowane przez niektóre przekazy medialne są nie tylko konkurencyjne, ale zgoła niebezpieczne.

Z działalnością mediów wiąże się kilka kategorii problemów natury etycznej⁸⁹. (1) Konflikt między prawem do informacji, jakie posiada publiczność, a prawem do ochrony prywatnego życia człowieka, danych osobowych, a przede wszystkim dóbr osobistych. Tego rodzaju problemy wiążą się z tzw. dziennikarstwem sensacji i skandalu, publicznie obnażającym prywatne życie powszechnie znanych osób, o których informacje zdobywa się metodą podstępu, przekupstwa, bezprawnej inwigilacji. (2) Problem publicznej prezentacji treści niezgodnych z prawdą, rozpowszechnianych zwłaszcza w działalności reklamowej, agitacji przedwyborczej i propagandzie politycznej. Nasilił się on w dobie rozwoju komputerowych technik, umożliwiających stosowanie tricków polegających na wyidealizowaniu rzeczywistości i sugerowaniu odbiorcy, iż taka właśnie ona jest lub może być, o ile tylko zechce on w tym w kierunku podjąć odpowiednie działania (np. w reklamie kosmetyków fryzjerskich atrakcyjni modele prezentują niewiarygodną ilość zadbanych włosów dzięki wirtualnym sztuczkom, „unaoczniając” widzowi skuteczność środka). (3) Problem społecznej stosowności prezentacji, w tym satyry, karykatury, reklamy łamiących kulturowe tabu i godzących w obyczajność. Weźmy trzy

^8y Wyszczególniamy je tutaj za: Ch. Horn, Medienethik, w: Hdffe (red,),Lexikon der Ethik, s. 184-104 186, uzupełniając tę listę. Zob. też: J. Nida-Rumelin, Angewandte Ethik, s. 750-776.

przykłady: w państwach dobrobytu reklamuje się w sposób wyrafinowany drogą karmę dla kotów, gdy tymczasem dwie trzecie ludności świata cierpi na niedożywienie; z kolei w ubogich państwach reklamuje się produkty niedostępne dla ich obywateli ze względu na cenę, rozbudzając niezdrowe, wyszukane potrzeby konsumpcyjne kosztem zaniedbania podstawowych potrzeb socjalnych; w wielu krajach reklamuje się nieskuteczne paraleki, narażając na niepotrzebne koszty ludzi żyjących na granicy ubóstwa. (4) Ograniczanie wolności słowa i problem cenzury w mediach. W wielu państwach media prezentują informacje opatrzone tendencyjnym komentarzem politycznym, ubrane w formę podświadomie oddziałującą na sympatie polityczne odbiorcy. Obok tego popularne pisma posługują się półprawdami i prawdami domniemanymi, przypisując publikowane treści osobom publicznym (zjawisko to nazwano bulwaryzacją mediów). (5) Wielki, niedoceniany problem etyczny stanowi komercjalizacja przekazywanych informacji, które kupuje się od informatorów, popychając tych ostatnich do działań niezgodnych z prawem i zarazem nieetycznych.

Z uwagi na kulturotwórczą rolę mediów wskazać można takie oto problemy¹: (6) Pedagogiczny, ponieważ media stanowią jedną z agend socjalizacyjnych, co oznacza, że kształtują wzorce zachowań i działań społecznych dla dzieci i młodzieży. Szczególnie drastyczny jest tutaj problem przemocy, okrucieństwa, gwałtu, pornografii i przestępczości, oraz trendy beztrosko lansowane w publicznych środkach przekazu, w internecie (fora „integrujące” osoby chore na anoreksję bądź propagujące operacje plastyczne wśród młodzieży, chaty otwierające przestępcom dostęp do małoletnich ofiar itd.), a także w grach komputerowych, do których powszechny dostęp mają dzieci oraz młodzież. Zadziwia przy tym niefrasobliwość rodziców, pozwalających pociechom na nieograniczony dostęp do oferty internetowej: ustawodawstwo takich państw, jak Niemcy, Szwajcaria, Francja wprowadziło tutaj rozsądne rozwiązania, a społeczeństwa tych państw dalekie są od poczucia, że dokonuje się tu „zamach” na wolności obywatelskie. (7) Problem ochrony i respektu dla tradycji, wartości i stylu życia mniejszości kulturowych, etnicznych, religijnych itd. Masowy, jednowymiarowy, zestandaryzowany obraz życia ludzkiego, przekazywany przez media „wymazuje” ze świadomości społecznej autentyczność i pluralizm owych kultur, przez co ich „wizerunek” przegrywa z masową produkcją hollywodzką. (8) Problem zubażania zainteresowań i oso-

105

Za: Horn, Medienethik, s. 185.