SWScan00893 bmp

Media publiczne w społeczeństwie informacyjnym

w Polsce intelektualistów, którzy - jak Frycz Modrzewski, Dąbrowska, Nałkowska, Miłosz i zwłaszcza Gombrowicz - pracowali nad pełnym, adekwatnym obrazem społeczeństwa: dopiero taki obraz pozwala dostrzec, jak bardzo jego ethos odstaje od ethosu nowoczesnej demokracji.

Dziennikarstwo polityczne spotyka się często ze społecznym, ponieważ oba poruszają się między dwoma biegunami: polityką i społeczeństwem, zdając sprawę z tego, co dzieje się „na styku” tych sfer, tj. w sferze publicznej. Także samo nadawanie, transmisja i obieg informacji należą integralnie do sfery publicznej, potęgując jej komunikacyjny charakter poprzez (re)produkcję i (retransmisję publicznego dyskursu. Sfera ta - jako obfitująca w wydarzenia, ale nie dla wszystkich dostępna bezpośrednio - interesuje media najbardziej; starają się one udostępnić ją każdemu choćby w sposób pośredni.

Owa konstytutywna dla sfery publicznej działalność mediów znajduje się jednak pod „wysokim napięciem”, nawet w państwach demokratycznych rzadkością jest bowiem, aby media były całkowicie wolne, czyli nie tylko neutralne politycznie, lecz odporne na jakiekolwiek oddziaływanie polityczne, odnoszące się np. do przekazywanych przez nie wartości. Media działające w państwach demokratycznych przestrzegać muszą zasady lojalności wobec podstawowych zasad konstytucyjnych (m.in. zasady wolności słowa, tolerancji i równouprawnienia). Wytwarzają one jednak własną przestrzeń. W owej „medialnej” przestrzeni toczy się walka o monopol na informacje, zwłaszcza takie, które ukazują głównych aktorów sceny publicznej w rolach odbiegających od ich politycznego powołania i społecznych oczekiwań. Tematem przyciągającym publiczną uwagę jest zwłaszcza subtelny styk władzy, polityki i sfery ekonomicznej; te trzy porządki, które 2500 lat temu rozdzielić pragnął Arystoteles, są w krajach liberalnej demokracji nie mniej ściśle ze sobą powiązane aniżeli w ustrojach innego typu. Jednakże demokratyczne społeczeństwo ma niepodważalne prawo do kontrolowania problematycznego moralnie splotu polityki i biznesu. Z drugiej strony, polityka stara się nie utracić kontroli nad przepływem informacji, aby zachować korzystny wizerunek społeczny, będący kluczem do jej skuteczności. Jeśli jednak ingerencja polityczna prowadzi do tonowania zbyt drastycznych informacji, przemilczania, jednostronnej prezentacji, cenzury, kontrolowanego montażu, tendencyjnego komentarza, to treść i wydźwięk docierających do nas informacji zostają zdeformowane. Tymczasem jednym z kulturowych praw człowieka jest dostęp do rzetelnej, prawdziwej informacji, którą uważać należy za dobro 100 społeczne.

1.10. Czy media mają własny ethos?

Wobec tego, co powiedziano wcześniej, media publiczne mają moralny obowiązek działania pro publico bono, a ich pracownicy zobowiązani są dbać

0    adekwatny, transparentny obraz życia społecznego i politycznego, prezentowany w sposób niezależny od czyichkolwiek partykularnych, resp. partyjnych interesów, politycznych programów, ideologii, lobbingu, nacisków instytucjonalnych, przekupstwa i manipulacji. To z kolei oznacza, iż rzetelna, zgodna z prawdą, wolna od niedopowiedzeń, przekłamań, upiększeń

1    cenzury informacja jest wartością podstawową, na którą zorientowana jest działalność dziennikarska. Na liście najważniejszych wymogów de-mokratyczno-etycznych pod adresem dziennikarza występuje tedy konieczność publicznego ujawniania i nagłaśniania potrzeb oraz konfliktów społecznych w sposób bezstronny. Działa tutaj zasada fairness w znaczeniu zdefiniowanym przez Johna Rawlsa, a także zasada egalitaryzmu, zalecająca taki sposób formułowania i emitowania informacji, który nie pomija, nie uprzywilejowuje ani też nie dyskryminuje żadnej grupy interesów, jeżeli interesy te nie godzą w spokój i dobro publiczne, w konstytucyjne podstawy ładu społecznego, w prawa człowieka i narodów.

Informacja medialna nie powstaje samoistnie; jest ona sposobem ujęcia w formę komunikatu określonych faktów: zaszłości, wydarzeń lub wypowiedzianych przez kogoś twierdzeń. Ma ona autora, który „wytwarza” nasycony treścią, adresowany do odbiorcy i zrozumiały dla niego komunikat, korzystając w tym celu z uzyskanych z rozmaitych źródeł materiałów (dostęp do niektórych źródeł bywa ograniczony prawnie przez wzgląd na ochronę danych osobowych i ludzkiej prywatności, która jest jednym z praw człowieka). Niezmiernie trudne to zadanie: adekwatny i pełny przekaz cudzych wypowiedzi w formie medialnej, każdy bowiem akt rozumienia sensu jest zasadniczo aktem jego współtworzenia (interpretacji). Najmniejsza samowolna zmiana wprowadzona do relacjonowanej wypowiedzi, przypisanie intencji, okrojenie zakresu ważnościowego sądu (np. zmiana jego modalności, kiedy to z czystego przypuszczenia i hipotezy tworzy się twierdzenie faktyczne) jest tutaj nadużyciem. Wypowiedziane i zwielokrotnione medialnie słowo oddziałuje w sposób niepohamowany, żyje własnym życiem: dlatego też podlega ono ścisłej ochronie.

Niestety, zasada owej ochrony jest powszechnie naruszana⁸⁸; ma to jednak pierwotną przyczynę w tym, że informacja uległa komercjalizacji,

⁸⁸ Nie chodzi tu jednak o tzw. paparazzo (termin wylansowany przez Federico Felliniego w filmie Amarcord).

101