Obraz
2 (69)

20 JEDNOSTKA A SPOŁECZEŃSTWO

resów jednostki nad interesami społeczeństwa w jednym okresie, a przewagi interesów społecznych nad jednostkowymi w następnym okresie dziejowym. Społeczeństwa - jego zdaniem - po epoce podporządkowywania społeczeństwa jednostce przechodzą w drodze reakcji do następnej formacji, w której osoba ludzka pochłonięta jest przez społeczeństwo, i tak corsi a ricorsi - jak formułował również Giambatista Vico swe prawo o „kołobiegu” historii ludzkiej^{1 2}. Społeczeństwa przechodzą pewien etap ustroju społecznego, opartego na określonym stosunku jednostki do społeczeństwa, następnie wchodzą w jego zaprzeczenie i znów powtarzają tę drogę, aczkolwiek w innej formie i ciągle się udoskonalając.

Współczesny socjolog Karl R. Popper nie dopuszcza się tak wielkich uproszczeń historiozoficznych, niemniej jednak wykazuje na podstawie analizy głównych doktryn filozoficzno-społecznych i dziejów politycznych, że wysiłki zmierzające do stworzenia „społeczeństwa otwartego”, służącego jednostce i jej wolności, w miejsce społeczeństwa „zamkniętego” (closed society), totalnego, stanowią główny nurt dziejów współżycia ludzkiego³.

Wszystkie te teorie ukazują, jak pewne historycznie stabilizujące się układy stosunków między jednostką a społeczeństwem nadają charakter całości życia społecznego i kultury danego okresu. Dowodzą jednocześnie, że w historii narodów i państw dążenia do znalezienia optymalnego i najtrafniejszego układu stosunków między jednostką a społeczeństwem są dominujące. Dlatego właśnie narzucają sią one badaczom społeczeństwa jako zasadnicze procesy społeczne.

Naprawdę więc za E. Welty’m można powiedzieć, iż problem stosunku człowieka do społeczeństwa jest „problemem rodzaju ludzkiego”⁴, tzn. problemem powszechnym i do pewnego stopnia wiecznym i trwałym, ciągle w praktyce rozwiązywanym na nowo w związku ze zmieniającymi się kształtami życia społecznego. Z drugiej strony określenie miejsca człowieka w społeczeństwie i ustalenie wzajemnych relacji między grupą a jej członkami w zasadzie przesądza o całości ustroju społecznego. Dlatego też trafnie J. Maritain problem: człowiek - społeczeństwo nazywa zagadnieniem fundamentalnym filozofii

1

tenże, Dzieła, t. 2, Warszawa 1924, s. 386-400.

2

   Por.: J. B. V i c o, Nowa Nauka, tłum. A. Lange, Warszawa 1916.

3

   Por.: K. R. Popper, The Open Society and Its Enemies, London 1963.

4

   E. Welty (Gemeinschaft und Einzelmensch, 2 Aufl., Salzburg-Leipzig, [b.r.w.], s. 11) stwierdza: „Die Frage nach dem Verhdltnis von Gemeinschaft und Einzelmensch ist eine Menschheitsfrage. Sie hetrifft und hewegt jeden Menschen. Denn das Lehen von und in Gemeinschaft gehórt zur Men-schengrósse und zum Menschenschicksat'.