Obraz
5

258 A. R. Radcliffe-Brown - Wyspiarze z Andamanów

to nazwać). Jeśli tak jest, dzisiejsze użycie włókna Ficusa jako amuletu jest przykładem reliktu. Można też dodać, że własności Ficusa są uznawane za analogiczne do tych, które ma Anadenclron. W związku z tym, kiedy jeden szaman zatrzymał burzą, używając Anadendrona, innym razem drugi zrobił to samo, ale stosując Ficusa.

Powyższe przykłady wystarczą, aby uzasadnić uogólniający sąd, zgodnie z którym Andamanie przypisują moce ochronne wszystkim tym materiałom, od których vvytrzymałości i innych właściwości zależy ich powodzenie przy zdobywaniu pożywienia i zwyciężaniu wrogów. Istnieje jeszcze jeden lub dwa pozytywne przykłady, o których, póki co, nie wspomniano. Wierzy się, że wosk pszczeli, który jest używany do smarowania nici i cięciw łuku, ma moc odpędzania duchów i leczenia choroby. Również trzcina, która jest używana przez tubylców w wielu różnych celach, zdaje się mieć zastosowanie jako amulet, w przypadku pasków i ozdób, które są wykonane z jej kawałków, przymocowanych do fragmentów liny.

Jeśli chodzi o przykłady negatywne, to trudniej jest je wskazać. Kiedy byłem na Andamanach nie miałem jeszcze sfonnułowanego wytłumaczenia, które tutaj przedstawiam, w związku z tym, nie szukałem negatywnych przypadków, które posłużyłyby jako środki przydatne przy testowaniu przydatności mojej hipotezy. Nie mam zadawalających dowodów, które mogłyby świadczyć o przypisywaniu mocy ochronnych żelazu, wykorzystywanemu do wyrobu grotów i zadziorów, ani muszlom, które niegdyś służyły do tego celu, ale jest wielce prawdopodobne, że mogłem nie zwrócić na to uwagi. Nie sądzę, by jakiekolwiek szczególne właściwości ochronne były przypisywane materiałom, które służą do wyrobu koszyków i glinie wykorzystywanej w garncarstwie. Rzeczy te bowiem są uznawane raczej za luksus niż za konieczność; nie służą bezpośrednio najważniejszemu działaniu społeczności (którym jest zdobywanie pożywienia), tak jak to się dzieje w przypadku broni i surowców używanych do jej wyrobu.

Są jeszcze dwa istotne typy amuletów, którym przyjrzymy się później. W pierwszym przypadku moce ochronne są przypisywane kościom zwierząt, które wchodzą w skład ozdób; nie możemy jednak się nimi zająć dopóki nie rozważymy niektórych wierzeń związanych zjedzeniem. W drugim przypadku chodzi o niezwykle silne moce ochronne, które są atrybutem kości ludzkich, ale dyskusja nad tym wierzeniem musi poczekać, do czasu ukazania znaczenia andamańskich obrzędów pogrzebowych.

Podsumowując proponowaną argumentację, wydaje się, że funkcją wiary w ochronną moc rzeczy, takich jak ogień, oraz surowców, z których wykonuje się broń, jest podtrzymywanie w umyśle jednostki uczucia zależności od społeczeństwa; ale widziane z innej perspektywy, omawiane wierzenia mogą być uznawane za wyrażające społeczną wartość rzeczy, z którymi są związane. Termin wartość społeczna będzie jeszcze wielokrotnie używany w dalszej części tego rozdziału i w związku z tym należy podać jego dokładną definicję. Przez |vartość społecznejakiejś rzeczy rozumiem sposób, w jaki wpływa ona bądź ma zdolność wpływania na życie społęczng. Wartość może być pozytywna lub negatywna. Wartość pozytywną posiadają rzeczy, które przyczyniają, się do dobrobytu społeczności, nega.tywnąfe, które wpływają niekorzystnie.

Społeczna wartość rzeczy (takiej jak ogień) jest kwestią bezpośredniego doświadczenia każdego członka społeczności, ale jednostka nie musi wcale świadomie i wprost zdawać sobie z niej sprawy. Uświadamiają sobie za pośrednictwem zaszczepionego w niej przez tradycję przekonania, że dana rzecz stanowi ochronę przed niebezpieczeństwem. Wierzenia lub sentymenty, które zwykle znajdują ujście w działaniu, są czymś zupełnie innym, od wierzeń, które rzadko czy nawet nigdy nie wpływają na zachowanie. W związku z tym, choć wyspiarz z Andamanów może dość niewyraźnie uświadamiać sobie wartość na przykład Hibiscusa, będzie to coś zupełnie innego od sposobu, w jaki na umysł jednostki wpływa zwyczajowe użycie w trakcie ceremonii inicjacyjnych liści tego drzewa jako ochrony przez ukrytym niebezpieczeństwem. Wobec tego, ochronne użycia takich rzeczy są w rzeczywistości rytuałami łub ceremoniami, za pomocą których jednostka uświadamia sobie (1°) swoją zależność od społeczeństwa i tego, co do niego należy, oraz (2°) wartość społeczną danych rzeczy.

Muszę wstrzymać się na razie z rozważaniami, na temat niektórych przedmiotów posiadających moce ochronne - zostaną one omówione w dalszej części tego rozdziału - ale pozwolę sobie przedstawić w tym miejscu, trzy twierdzenia, opierające się po części na dotychczas omówionych danych oraz na tych, które zostaną przekonywująco, mam nadzieję, zaprezentowane poniżej. Oto one: (1°) sądzi się, że każdy przedmiot, który przyczynia się do dobrobytu społeczności, chroni przez złem; (2°) siła jego mocy ochronnej, w którą się wierzy, zależy od tego, jak ważne usługi świadczy społeczeństwu; (3°) specyficzny rodzaj ochrony zdaje się uzależniony od tego, do czego dana rzecz rzeczywiście służy.

Do rozważań nad mocą ochronną przedmiotów doszliśmy przez próby zrozumienia znaczenia sposobów upiększania ciała na Andamanach. Widzieliśmy, że niektóre ozdoby są noszone, aby jednostka mogła wyrazić