obraz
9 (52)

Co prawda w literaturze religijnej tego kraju znajdujemy przykłady podobnego podporządkowania panteonu innemu wielkiemu bóstwu, ale w ocenie autora przytoczonego wyżej bardzo popularnego hymnu Marduk urastał do roli bliskiej jedynemu Bogu. Towarzyszyły temu obrzędy narastające z biegiem czasu wokół osoby Cielca Słońca. Oto podczas dwunastodniowego wiosennego Święta Nowego Roku w Babilonie „Marduk przyjmował dosłownie w swojej świątyni Esangila inne bóstwa wielkich miast, reprezentowane przez ich posągi. Jako pierwszy składał mu hołd jego syn Nabu, czczony w sąsiednim mieście Borsippie” ®. Nawiązano wprawdzie w ten sposób do podobnych świąt Nowego Roku i procesji znacznie starszych bóstw (bogowie Enlil, An, Aszur i in.), ale babilońskie ceremonie przewyższały swą monumentalnością obchody dawniejsze.

Marduk wchłania nadto w siebie boga A-sariluhi, syna Ea (mimo że ten, podobnie jak i inni wchłonięci przez Marduka bogowie, nadal zachował swe funkcje). Pozyskuje sobie przez to dostojną koligację w postaci rodzica dysponującego wodą źródlaną i studzienną, nieodzowną przy zaklęciach i oczyszczeniach. Adoptuje tez syna Nabu, patrona pisarzy i w ogóle intelektualistów, którego niekiedy wywyższano ponad rodzica. Świadczą o tym liczne królewskie epitety z czasów nowobabi-loriskich. Nebokadnezar II odwiedza „przy-

⁹ G. Conienau, Życic codzienne w Babilonii

i Asyrii, Warszawa 1963, s. 240.

bytki Nabu i Marduka”, Nabonid nazywa się „stworzeniem z ręki Nabu i Marduka”, co było związane już z dominacją kultu Nabu ^lw.

Również w czasach wcześniejszych, za dynastii Sargonidów, wymieniano Nabu przed jego ojcem Mardukiem. Zestawiano także Marduka z bogiem słońca Szamaszem jako jego bratem, darząc go tymi samymi atrybutami: władzą sędziowską i świetlistością. Natomiast indentyfikacja Marduka z Enlilem znalazła wyraz chociażby w stosowaniu wobec obu tego samego określenia Bel, czyli Pan «

Także sumeryjskiego boga niebios, dostojnego An, Marduk przesłonił całkowicie. W wyniku synkretyzacji religijnej Marduk--Bel-Enlil, syn boga Erki, a ojciec boga Nabu, wchłonął w siebie bez reszty najwyższą kosmiczną trójcę sumeryjską An-Enlil-Enki, w wersji akadyjskiej Anu-Bel-Ea. Ten stan rzeczy utrzymał się przez cały okres po niepodległości. Zakłócił go jedynie sztucznie przywrócony do życia przez Ar.tiocha I Zbawcę z dynastii Seleucydów na przełomie II i I wieku p.n.e. kult pary An i Ant u z Uruk, identyfikowanej zresztą z Zeusem i Herą.

Trudno ustalić ów moment historyczny, kiedy rozpoczął się ostateczny upadek kultu głównego boga babilońskiego. W ciągu swych

¹⁰ Por. E. Dhormc, Les religions de Babylonic et d’Assyrie, Paris 1949, s. 154.

“ H. Zimmern, Babylonians and Assyrians, w: Encyclopaedia o! Religion and Elhics, ed. by E. Hastings, t. 2, s. 312.

39