obraz6 (10)

Rzeczypospolitej szlacheckiej ostatniego wieku niepodległości.

Ostatnimi augurami — urzędowymi interpretatorami woli bogów ze znaków niebieskich i lotu ptaków — byli Wettius Agorius Fretekstatus, zmarły w 384 r., i Ragonius We-nustus, który zabrał ze sobą do grobu tę godność w 390 roku. Później po prostu nowych augurów już nie wybierano¹. Z dostojników kapłańskich dawnego Rzymu jedynie pontyfikowie zdołali przeżyć słynny dekret Gracjana, zrzekający się w imieniu cesarza godności najwyższego kapłana. Następny dekret tegoż władcy, nie mniej radykalny (z 382 r.), odbierał wszelkie przywileje i subwencje kapłanom i westalkom, a kult starorzymski — sprowadzał do czysto prywatnego przedsięwzięcia.

Interesujące dane przekazała nam historia co do ostatecznego upadku westalek, owych świętych dziewic, symbolizujących czystość i tężyznę moralną dawnej rzeczypospo-iitej. Wygaśnięcie strzeżonego znicza miało tu wymowę wygaśnięcia tradycji religijnej. Dobrze zdawali sobie sprawę ze znaczenia kultu państwowego ogniska ostatni arystokratyczni ratownicy starej wiary w kręgu Sym-machusa Eusebiusa. żona Pretekstatusa wystawia w 380 r. posąg zwierzchniczce westalek „propter egregiam eius pudicitiam insi-guemąue circa cultum sanctitatem” (dla jej wyjątkowej skromności i wybitnej w sprawach obrzędów świętości). Natomiast Sym-machus Eusebius jako ponlifc;v nuimr ukarał z całą surowością prawa sakralnego uwiedzioną westalkę wraz ze sprawcą tej profanacji⁴⁷. Galeria posągów zwierzchniczek kolegium Westalek w atrium świątyni Westy u-rywa się w roku 364. Imię ostatniej w szeregu zostało wymazane, co dało asumpt do licznych domysłów i plotek, z przejściem jej na chrześcijaństwo włącznie⁴⁸.

Nie musiało to zarazem oznaczać rozwiązania świętego kolegium. Można snuć różni¹ hi-I>otezy co do daty i okoliczności śmierci kultu Bogini Ogniska Państwowego. -Leokadia Małunowicz wymienia poglądy różnych autorytetów, datujące ten moment od dekretu Gracjana z 382 do 394 r., co daje zaledwie tolerancję dwunastu latⁱ⁹. Ostatecznie jednak przychyla się dc sądu. że coup dc yrace wymierzył tu cesarz Teodozjusz swoim oficjalnym zakazem kultu pogańskiego w jakiejkolwiek postaci, a więc kolegium rozpadłoby się w roku 392. Inny badacz polski. Wincenty Śmiałek, przesuwa tę datę na rok 394, czyli na chwilę historyczną bardzo prawdopodobną, zważywszy, że rozporządzenie cesarza mogło zadziałać w tym przypadku z dwuletnim opóźnieniem spowodowanym już choćby rozprawą z uzurpatorem Eugeniuszem.

⁴⁷ J. Geffcken, cyt. wyd., s. 144.

⁴⁹ Por. Wissowa, cyt. wyd., s. 99 nota 4.

⁴* L. Małunowicz, Koniec kolrplurn Westalek, „Eos” 47/2, 1954—1955, s. 109—111.

1

Szczegóły podaje J. Nistler w: „Klio” 10. 1910, s. 469.