obraz3

sie, a nawet w Widźajanagara na Dekanie ³⁰. Słyszymy też o bardzo już zdegenerowanym buddyzmie, który występuje do dnia dzisiejszego u Saraków w okolicy Kataku i u Bat-huriów w dystrykcie Majurbhandż w Orisie, ale na prawach kast hinduistycznych ³¹.

Buddyzm zdołał przetrwać do naszych czasów już tylko pod bardzo zamaskowanymi formami. Oto w zachodnim Bengalu kult boga Dharmy łączy się z kultem buddyjskiego Sinunja, czyli Próżni, i z Adi Buddą. Byddyj-skiej bogini Tara jeszcze teraz oddaje się cześć³². Przypuszcza się też na podstawie pewnych szczegółów obrzędowych, że sławny obecnie kult Wisznu w postaci Dżagannatha w Puri w Orisie, ze sławną procesją z ogromnym wozem, zastąpił niedawny jeszcze kult zęba Buddy. Puń zwało się wtedy Dantapur, czyli Miasto Zęba, dopóki nie przeniesiono tej relikwii Buddy na Cejlon do świątyni w Kandy. A znów w puranie kaszmirskiej Nilamata mamy opis święta na cześć dziewiątego wcielenia Wisznu jako Buddy, z obnoszeniem posągu Zbudzonego przez kapłanów imitujących jego rodzinny klan Siaki ów ³³.

Upadek buddyzmu indyjskiego datujemy na schyłek XII stulecia. Na południu przypada on nieco wcześniej. Są to jednak wszystko ustalenia umowne. Już grubo wcześniej,

⁸* N.N. Das Gupta, cyt. wyd., s. 426.

⁸¹    H. von Glasenapp, cyt. wyd., s. 253.

⁸²    Tamże, s. 255.

⁸⁸ Tamże, s. 256.

bo na kilka stuleci przedtem, buddyzm przezywał poważny kryzys za hinduistycznej kontrreformacji Kumarili i Siankary. kumania bił na głowę mnichów buddyjskich we wspólnych dyskusjach i kazał im albo nawrócić się, albo rozstawać z życiem. A znów Siankara zapożyczał i filozofię, i monasty-cyzm, i uniwersalizm od buddystów, aby podobne zwalczać podobnym, co było zresztą starą zasadą medycyny indyjskiej zwanej ajurwedą. Król Harsza w najlepszej wierze przekonanego buddysty mahaj mistycznego prześladował hinajanę i wbija! tym kim madzy dwa konkurencyjne odłamy wiary. A twórcy magiczno-eroiycznej wadżrajauy, a zwłaszcza późniejszej, obcej duchowi Indii dualistyczno-asticlogicznej kalaczukrajuny (koniec I tysiąclecia), próbując ratować buddyzm przez adaptację do innych wierzeń, przyłożyli rękę do jego degeneracji i wuiga-ryzacji. Mimo wszystko do XYi w. (a w grubszym przebrania hinduistycznym do czasów obecnych) wegetowało coś, w czym można się było dopatrzeć jeszcze przebłysków buddyzmu.

&

Ustępujący buddyzm przechodził wiele faz. Nie odbyło się to przez jakiś jeden fakt wypędzenia czy tez przez zorganizowaną emigrację religijno-polityczną. Działo się to bowiem na ziemi wielkiej tolerancji. Dochodziło jednak czasem do judzenia bram i-

327