Obraz"9 (4)

^{Ł t}*^—P* vrz. łl«‘C, Przy dłuższym ptzachowywaniu, zwłaszcza na świacie, przybiera rot owo zabarwienie. Wykazuje właściwości hlgroakopl jne. H ^to“P* 20°C rozpuszczalnoac fenolu w wodzie wynosi 8%, naConiast rozpuszczalność wody w fenolu 37%. Powyżej toap. 64°C fenol aleś za elf z wodą w katdya stosunku. Jest dobrze rozpuszczalny w roztworach alkaliów wskutek powstawania soli - fanołanów. Wykazuje działanie antyseptyczne (aa zdolność koagulowania białka), co zostało wykorzystane w lecznictwie jut pod koniec XXX w. Fenol jest silnie trujący. Na wyjątkowo dutą zdolność dy-fuzji przez skórą - 1 g fenolu przyjęty na świętą raną notę spowodować aoiorc. Obok oparzeń skóry, po wniknięciu do wnętrza organizau atakuje układ nerwowy, trawienny 1 krążenia. Zatrucie aote wywołać również "•9la" fenolowa tworząca się przy skraplaniu par fenolu w zlanym powietrzu. Pary fenolu tworzą z powietrzna aieszanlny wybuchowe w zakresie stęteA 0,3-2,3% obj.

Początkowo podstawowym tródlea fenolu był przemysł koksochemiczny. W jednej z frakcji smoły węglowej - w oleju karbolowya - zawarty jest fenol w ilości ok. 14%. Z oleju karbolowego wydziela się fenol (łącznie z jego homologani - krozolami i ksylenolaai) przez ekstrakcję roztworea ługu sodowego. Otrzymano fenolany sodowe uwalnia się od zanieczyszczeń w procesie klarowania za pomocą rozpuszczalników i dzialaniea pary wodnej. Rozkładu fenolanów dokonuje się dltlenkiea węgla, a otrzymana stąd mieszanina fenoli, zwana surowym kwasem karbolowym, jest poddawana rektyfikacji dla wydzielenia fenolu i jego homologów. Obecnie udział fenolu naturalnego (karbochemicznego) w globalnej produkcji fenolu wynosi ok. 8%. Niewielkie ilości fenolu karbochemicznego uzyskuje się przez ekstrakcję (np. metodą fenoaolwanową) z wód wytłownych pochodzących z wytlewania węgla kamiennego i brunatnego.

Za względu na duta zapotrzebowanie na fenol bardzo wcześnie wprowadzono do przemysłu syntetyczne motody jego wytwarzania. Najstarsza meto-* da syntezy fenolu, tzw. metoda sulfonacyjną, wykorzystuje jako surowiec' benzen 'i • zrealizowana została w skali przemysłowej w 1899 r. w Niemczech. Kolejna metoda syntezy fenolu - alkaliczna hydroliza chlorobenze-nu - polega na chlorowaniu benzenu i zmydleniu otrzymanego chlorobenzenu za pomocą wodnego roztworu NoOH (USA, 1927 r.). Rozwinięciem tego procesu jest katalityczna hydroliza chlorobenzenu (metoda Raschiga, Niemcy 1938 r.) do fenolu i chlorowodoru za pomocą pary wodnej. Przedstawione metody wymagają utycia dutych ilości surowców nieorganicznych i są uciątliwe dla otoczenia. H 1953 r. w Kanadzie wprowadzono do przemyilu najbardziej rozpowszechnioną obecnie metodę syntezy fenolu, tzw. metodę kumenot/a (metoda H.Hocka i S.Langa odkryta w 1944 r.). Podstawowymi surowcami są tu benzen i propylen, a drugim, podstawowym produktem, obok fenolu, jest aceton. Metoda ta charakteryzuje się łagodnymi warunkami prowadzenia procesu, niewielką ilością surowców pomocniczych, stosunkowo oiałą uciążliwością dla otoczenia, a przede wszystkim korzystną ekonomiką

| produkcji. Instalacja do syntezy fanolu budowana obecnie nastawione są _Bi wytwarzanie fenolu metodą kurnenową.

W przedstawionych dotąd metodach syntezy fenole podstawowym surowcem I jest benzen. Jednak w kilku krajach (USA, Kanada Ł Holandia) wytwarza się równiat fenol z toluenu poprzez kwas benzoesowy. Metodę tę, tzw. proces Dow, wprowadzono do przemysłu w 1959 r. w USA i realizowane jest ona w krajach dysponujących nadwyżką toluenu.

Polaka ma duże tradycje w produkcji fanolu. te względu na znaczny rozwój przemysłu koksowniczego, który dostarcza rocznie do 1 min t smoły | węglowej, istotny udział w całkowitej produkcji fenolu (ok. 8-10%) mm fenol karbochemiczny. Uzyskiwany w kraju olej karbolowy zawiera przeciętnie 33-35% składników kwaśnych, w tym 50% fenolu, 15% o-krezolu, 23% m- i p-krezolu i 6% ksylenoli. Ponieważ jednak ilości fenolu wyodrębnianego ze smoły węglowej nie zaspokajają zapotrzebowania na ten związek, produkcja fanolu syntetycznego rozpoczęła aię w Polsce w latach powojennych. Zastosowano dwie różne technologie. W ICh w Oświęcimiu wybudowano instalację wykorzystującą metodę chlorowania benzenu, w IIZPO “Rokita" w Brzegu Dolnym i w "Zachemie* w Bydgoszczy uruchomiono instalacje pracujące metodą aulfonacyjną. Od 1967 r. produkuje się w Polsce fenol metodą kumenową. Instalacja uruchomiona w HZRiP w Płocku była pierwszą Instalacją petrochemiczną w tych zakładach. U 1983 r. wyprodukowano tam 35 tya. t fenolu i 23 tys. t acetonu.

Otrzymywanie fenolu metodą sulfonacyjną

Schemat instalacji do produkcji fenolu metodą sulfonacyjną przedstawiono na rys. 140. Benzen podgrzany w wyparce do temp. 110-150°C podaje aię do kolumny sulfonacyjnąj zraszanej stężonym kwasem siarkowym. Produktem reakcji sulfonowania jest kwas benzenosulfonowy odprowadzany z dolnej części kolumny:

SOjH

H |H 11

Z nadmiaru par benzsnu i wody, po kondensacji, wydziale się benzen, który zawraca się do procesu. Kwas benzenosulfonowy wprowadza się do kolumny neutralizacyjnej, w której kontaktuje aię z roztworea siarczynu sodu. Produktami tego etapu są: stężony roztwór soli sodowej kwasu ben-zanosulfonowsgo oraz ditlenek siarki:

te

iptllil—■*(Q)^,S0j'^hj⁰

457

456