Obraz27 (9)

VI POGLĄDY KLASYKÓW WARSZAWSKICH

monię usuwającą wszelką myśl o przypadkowości, tak też zestrojeniem części winno' się odznaczać dzieło sztuki literackiej. Przyjmując obiektywne istnienie rzeczywistości, {poetyka _ racjonalistyćzna postulowała konieczność nąśladtn^ama^pięknegó wzoru. \Wzor' ten jest wynikiem twórczości w' granicaćh^"ładu, ^-Jeśt wytworem zasady koordynującej, ujmującej w prawidła uczucia i fantazję, wytworem rozumu — wroga różnorodności, chaosu, pierwotności. Realizując ideał jasności i uporządkowania, wzór ten przezwycięża ludzką skłonność do pojęć chaotycznych i mglistych. Takich arcydzieł wzorowych^dostaręza ^.starożytna literatura rzymska i wtórnóklasyfczha~francuska. Tłufnaczyć je; naśladować — to dla naszych kTaśycyŚtów najlepsza szkoła stylu i smaku literackiego. W pracy tej przewodnikiem będzie system reguł wysnutych z wzorowych dzieł sztuki, przepisów ułatwiających poecie naśladownictwo. Nie dyskwalifikuje ono artysty, przeciwnie, miarą jego talentu jest stopień zbliżenia się do arcydzieła. Praca... trwa długo¹, wymaga rozmysłu, poprawiania, skreśleń, cyzelowania, nawet porady innych, bieglejszych mistrzów. Stąd też nacisk na kształcenie formy, która, usunąwszy w cień zawartość, stała się podstawą walorów

dzieła⁸. Dlategoł nie ilość, ale jakość utworów stanowi o pozycji .po.ety;Ijlteąroda,.jedno tłumaczenie nawet może stać się tytutenr do jego sławy w kole wytrawnych znawców poezji, ludzi obdarzonych smakiem literackim i tym samym upoważnionych do normowania smaku epoki^{2 3}.

PrzezV,smak | klasycyści rozumieli mieszczące się w duszy ludzkiej wrodzone lub nabyte poczucie piękna. Istnieje ono głównie u ludzi należących do szczytów społecznych. Nie wystarcza bowiem sama czułość, wrażliwość — warunek lepszego odczucia piękna; trzeba jeszcze delikatności, a ta jest stałym atrybutem, jak twierdzi Montesąuieu, tylko sfer arystokratycznych. Im również jedynie dostępna jest realizacja trzeciego warunku smaku: odpowiednie wykształcenie artystyczne, które nabyć można przez długie obcowanie z najdoskonalszymi wzorami sztuki literackiej. W ten sposób znawca wyrabia w sobie trafność i proporcję w ocenie dzieła artysty.

Pielgrzymowali więc klasycyści nasi do wzniesionej we Francji świątyni smaku, wytwornej w zarysach i pełnej prostoty w szczegółach⁴. Znając poglądy Voltaire’a wiedzieli, że wstęp do niej mają poeci unikający za-

1

A. Feliński np. tak w tej sprawie pisał: „Wziąłem nade wszystko mocne postanowienie trzymać się prawidła Ho-racjusza i nie drukować żadnej z moich prac, która by dziesięciu lat nie odleżała” (Dzieła, t. I, Wrocław 1840, s. 4). W wierszu pt. Do Stanisława Trembeckiego. Naśladowanie drugiej satyry Bodła wyśmiewał pośpiech w tworzeniu bez oglądania się na cel właściwy twórczości — doskonałość:

Głupi co tylko pisze, to pisze z rozkoszą,

Trudności mu w wyborze słowa nie przynoszą;

Ale jeniusz łoży próżno siły całe,

Aby dzieło, jak żąda, zrobić doskonałe.

„ (Dzieła, t. I, Wrocław 1840, s. 91).

2

   A. Feliński we wstępie do traktatu O wierszowaniu pisał: „Chcąc trafnie oznaczyć epoki podnoszącej się w jakim narodzie albo upadającej sztuki rymotwórczej, zdaje mi się, że należy mieć wzgląd nie na rzecz sarnę w poematach zawartą, nie na moc, nowość i wysokość myśli, ale na stopień doskona-łości w ich wyrażeniu” (Dzieła, t. II, s. 210).

3

   Osiński przekładami Cyda i Horacjuszów P. C o r n e i 1-1 e’a zdobył laury poetyckie, jakich nie osiągnął wtedy w Warszawie żaden poeta oryginalny. „Ciągle z upodobaniem — zapisuje w swych pamiętnikach Kajetan Koźmian — powtarzano je na teatrze, w wypisach umieszczano i podziwiano w dziennikach. Odtąd znani w owym czasie poeci ustąpili mu wyższego miejsca” (Pamiętniki, t. III, Kraków 1865, s. 364).

4

Por. V o 11 a i r e*a Tempie du godt (Świątynia smaku — 1733).