Obrazt3

260 RoidlM VI

4. Materiał behawioralny — sygnały odbierane w sytuacjach społecznych i z zachowania się poszczególnych jednostek.

Wynikami, do których zmierzamy, są:

1.    Jednostki — pojedyncze informacje.

2.    Klasy — zespoły jednostek wyróżnione zgodnie z jakimś kryterium.

3.    Relacje — inaczej stosunki między wyróżnionymi jednostkami.

4.    Systemy—zbiory sygnałów bądź informacje z określonymi w nich relacjami.

5.    Przekształcenia — odwzorowania, funkcje.

6.    Implikacje — wnioski i przewidywania.

Łatwo zauważyć, że liczba czynników inteligencji jest liczbą wszystkich trójek typu: materiał, operacja, wynik. Stąd ilość czynników inteligencji postulowanych przez Gu-ilforda wynosi 120. Koncepcję Guilforda można uznać za szczytowe osiągnięcie teorii strukturalnych. Niektóre z postulowanych w modelu czynników udało się wykryć, lecz znalazły się również i takie, które się w nim nie mieszczą. Być może wyjściowa lista kategorii w poszczególnych wymiarach okazała się niepełna.

Odmiennym podejściem do problemu inteligencji charakteryzują się koncepcje rozwojowe. Według J. Piageta, inteligencja jest adaptacją złożoną z dwóch procesów: asymilacji i akomodacji. Asymilacja to włączanie nowych informacji do schematów poznawczych i innych stmktur umysłu. Akomodacja to przekształcenie schematów poznawczych i struktur umysłowych pod wpływem zasymilowanych informacji. Tak rozumiana inteligencja podlega rozwojowi dzięki nabywanemu doświadczeniu, które jest warunkiem akomodacji. W jej rozwoju można wyodrębnić cztery okresy, w których następują ilościowe i jakościowe zmiany w umyśle dziecka kończące się stanami równowagi. Piaget zjawisko to nazywa równoważeniem struktur poznawczych. Stan równowagi danej struktury poznawczej objawia się jej względną stałością(Piaget, Inheldcr 1993).

Pierwszy okres rozwojowy to okres inteligencji sensomotorycznej. Trwa on od urodzenia do drugiego roku życia. Brak wtedy u dziecka typowych procesów umysłowych, a jego czynności sprowadzają się do ćwiczenia odruchów bezwarunkowych i nabywania warunkowych. Dziecko zdobywa doświadczenie pomocne w dalszych okresach w budowaniu struktur poznawczych.

Okres drugi — przedoperacyjny trwający od 2. do 7. r.ż., to okres tworzenia się struktur poznawczych oraz internalizacji (uwewmętrzniania się) czynności motorycz-nych, z których powstaną później operacje umysłowe. Internalizacja przyspieszana jest przez szybki rozwój mowy. Dziecko może nie tylko wykonywać różne czynności, ale wyrażać je słowrami. W okresie tym pojawia się funkcja symboliczna sygnałów polegająca na tym, że sygnały stają się nośnikami znaczenia semantycznego nie zawsze zgodnego z ich wyglądem zewnętrznym. Widać to wyraźnie w zabawach tematycznych, kiedy np. ławka może symbolizować autobus, kółko — kierownicę, a krzesło ustawione w rzędzie — pociąg.

W trzecim okresie, zwanym okresem operacji konkretnych, trwającym do 11.-12. r.ż., u dziecka rozwijają się już operacje umysłowe na materiale percepcyjnym.

na wyobrażeniach i na pojęciach konkretnych. Dziecko ma jeszcze trudności z odwracaniem tych operacji, ale za to tworzą się już u niego zorganizowane struktury poznawcze.

Okres operacji formalnych, trwający mniej więcej od 12. do 1S. r.ż., jest czasem, w którym operacje umysłowe organizują się w struktury algebraiczne. Taką strukturą jest Grupa Czterech Przekształceń, zwana przez Piageta Grupą Czterech Odwra-calności. Grupa ta da się zdefiniować w zbiorze funktorów dwuzdaniowych, takich jak np. alternatywa v, koniunkcja a, implikacja bądź w zbiorze działań w algebrze Boole'a, takich jak suma U oraz iloczyn n.

Elementami tej grupy są:

1 identyczność, pełniąca funkcję jedynki,

N — odwrotność, czyli negacja,

R — wzajemna zwrotność,

C — korelatywność

W zastosowaniu do alternatywy logicznej mamy:

I(pvq) = (pvq) R(pv q) = pvq N(p v q) = p a q C(pv q) = p a q

W zastosowaniu do koniunkcji natomiast otrzymujemy:

I(pAq) = (pAq) R(P^a q) = pA q N(pA q) = pv q C(pAq) = pvq

Czytelnik sam sprawdził zastosowanie tych przekształceń dla implikacji, pamiętając z klasycznej logiki, że sprowadzalna jest ona do koniunkcji i negacji.

Omawiany okres kończy się powstaniem i zrównoważeniem opisanej struktury. Myślenic dziecka staje się dzięki temu symboliczne, operacje umysłowe nabierają cech od-wracalności, a organizacja myślenia pozostaje zgodna z zasadami logiki. Wynik badań Piageta jest zgodny z obserwacjami poznanych konstruktorów testów inteligencji. Zauważyli oni, że przyrost inteligencji kończy się około 15.-16. roku życia. W wieku tym sprawność myślenia jest praktycznie taka sama jak u ludzi dorosłych. Odwracał ność operacji umysłowych umożliwia dostosowanie procesu myślowego do złożonych warunków zadań intelektualnych. Wynika to zresztą z własności opisanej grupy. Jest ona przemienna, co oznacza, że wynik przekształcenia zdania logicznego nie zależy od kolejności dokonywania odwrócenia. Ponadto łączne zastosowanie wszystkich odwracał-ności daje w efekcie wyjściowe zdania logiczne. Fakt ten można zapisać następująco:

I - NRC - NCR - CNR - CRN - RCN - RNC