Obraz (14)

206 Dziecko jako naukowiec: Piagetowska teoria rozwoju poznawczego

i w ten sposób poszerzania stanu jego wiedzy. Piaget bardzo wyraźnie mó\yj| T że dzieci myślą inaczej. Istota tych różnic zmienia się wyraźnie w każdym b₀' lejnym okresie rozwojowym. Mimo że sposoby rozwiązywania problemów przez dzieci z „dorosłego” punktu widzenia mogą czasem wydawać się śmiesz ne, w rzeczywistości odzwierciedlają one autentyczny postęp w toku kolejnych stadiów, jakie dziecko musi przejść w drodze do dojrzałości, a Rozwój intelektualny trwa od momentu narodzin. Podejście Piageta ma w <J_U. żej mierze charakter rozwojowy. Twierdzi! on, że dopasowanie się noworodka do sutka, czy próby rozwiązania problemów przez uczniów, opierają' _sj_ę w pewnym zakresie na podobnych mechanizmach, przy czym ta pierwsza sytuacja nawet bardziej niż druga jest wskaźnikiem aktywności intelektualnej, zatem każda próba zgłębienia procesu rozwoju inteligencji musi rozpoczynać się w momencie narodzin. Mimo zmian zachodzących wraz z przechodzeniem dziecka z jednego stadium do drugiego, mamy więc do czynienia z pewną pod- 1 stawową ciągłością w tym obszarze.

® Dzieci są uczniami aktywnymi. Nabywanie wiedzy nie jest kwestią biernego wchłaniania informacji. Niejednokrotnie sam Piaget podkreślał istnienie T u dzieci wielkiej ciekawości świata, która pcha je w kierunku eksploracji i eks-perymentowania. Szczególnie potwierdzają to obserwacje jego własnych dzieci; nie czekały one bowiem na stymulację ze strony innych osób, ale już od początkowych miesięcy życia same wchodziły w rolę „małego naukowca”.

® Można odkryć wiele zjawisk otwierających drogę'do umysłu dziecka. Stałość przedmiotu, egocentryzm, zawieranie klas, zasada zachowania stałości - Piaget posłużył się tymi i wieloma innymi przykładami, by zobrazować istotę dziecięcego rozumowania. Nie tylko kierował naszą uwagę na te zjawiska, ale także obmyślił, sposoby ich zgłębiania, umożliwiając innym kontynuowanie jego pracy.

Zważywszy na charakter teorii Piageta, trudno się dziwić, że wywołała ona spore zainteresowanie wśród nauczycieli. Wniosek, że dzieci są aktywnymi uczniami nie jest nowy, ale to Piaget opisał to w sposób bardziej szczegółowy niż ktokolwiek wcześniej. Zauważył, że to naturalna ciekawość pcha dzieci w kierunku eksploracji i eksperymentowania, dzięki którym same dla siebie odkrywają zasady funkcjonowania świata. Obraz dzieci siedzących w ławkach i biernie słuchających nauczyciela, który przekazuje wiedzę, byl dla Piageta przekleństwem. Dzieci muszą być aktywnie zaangażowane, a im młodsze dziecko tym ważniejsze jest, by mogło uczyć się poprzez działanie. Jest to uzasadnienie nauczania przez odkrywanie, kiedy to zadaniem nauczyciela jest stworzenie warunków pozwalających dzieciom na samodzielne konstruowanie wiedzy. Tylko taka wiedza ma głęboki charakter, wiedza przekazana przez innych taka nie jest.

Wynika z tego, że trzeba poważniej pomyśleć o indywidualnych możliwościach dzieci w zakresie radzenia sobie z określonymi doświadczeniami. To w tej kwestii znaczenie teorii Piageta jest największe, chodzi tu o edukację, a zwłaszcza o na-

m-

Wr :

Za i przeciw teorii Piageta

207

uczanie matematyki i nauk ścisłych. Myślenie dzieci, jak się przekonaliśmy, jest jnne pod względem jakościowym od myślenia osób dorosłych. Ponadto jego charakter zmienia się wraz ze zmianą stadium rozwoju poznawczego. Nie można zakładać, by dziecięcy sposób pojmowania problemów był taki sam, jak dorosłych. Stąd bierze się potrzeba nauczania „skoncentrowanego na dziecku”, w którym zadania stawiane przed dzieckiem możliwie najprecyzyjniej dostosowane są do po-. ziomu jego rozwoju poznawczego. Na przykład, dziecko w stadium przedopera-cyjnym potrzebuje do zabawy materiałów umożliwiających poznanie ich funkcji . i właściwości na podstawie chwytu, dotyku i manipulacji, ponieważ na tym etapie wiedza przyswajana jest przede wszystkim w wyniku wchodzenia w bezpośrednie interakcje ze środowiskiem. Podobnie, dzieci w stadium operacji konkretnych, mimo iż zdolne są do operacji umysłowych, potrzebują prawdziwych przedmiotów, by na nich oprzeć rozwiązanie problemu. Taka pomoc pomoże im poradzić sobie z zadaniami, które wykraczałyby poza ich możliwości, gdyby opierały się na pojęciach abstrakcyjnych. Zatem, skuteczne nauczanie wymaga, po pierwsze, określenia zdolności poznawczych każdego dziecka, po drugie, analizy “wymagań, jakie stawia zadanie i po trzecie, dopasowania zadania do możliwości poznawczych dziecka. Szczegółowo analizując zdolności dzieci w różnym wieku, Piaget sprawił, że tego typu dopasowywanie stało się o wiele łatwiejsze.

Mankamenty

Większość uwag krytycznych, jakie wynikały z późniejszych badań dotyczyła dwóch aspektów, odnoszących się odpowiednio do wieku i stadiów.

Po pierwsze, czy Piaget nie doceniał zdolności dziecka ? Wiele późniejszych badań wykazało, że wiek,, który Piaget wskazywał jako moment osiągania kolejnych kamieni milowych rozwoju był błędny, co wskazywało na to, że dość sceptycznie oceniał on możliwości dzieci. Prawdą jest, że Piaget niewiele dbał o normy wiekowe i bardziej skupiał się na kolejności zdobywania umiejętności - zostało to ogólnie rzecz biorąc potwierdzone w późniejszych badaniach. Niemniej jednak, rozbieżność wieku często jest tak duża, żc wymaga wyjaśnienia. Weźmy na przykład stałość przedmiotu - pojęcie, którego, zdaniem Piageta, dziecko nie może posiąść przedulconczemem 1. r. ż. Ilustrował to eksperymentami polegającymi na ukrywaniu przedmiotu, co w wykonaniu późniejszych badaczy przynosiło takie same rezultaty Jednakże przy użyciu. innych.technik, ud.ało-się_wykazać, że nawet o wńele młodsze dzieci różumieją, iż przedmioty nie przestają istnieć, gdy znikają z pola widzenia. Na przykład,_.jB.Q.w.e.t,JJ974) pokazywał trzymiesięcznemu dziecku atrakcyjną dla niego zabawkę, która następnie została zakryta. W jednyin przypadku po odsunięciu zasłony zabawki już nie było; w drugim - była tam nadal (zob. ryc. 6.4). Mierząc akcję pracy serca dziecka (oznaka zaskoczenia i zmartwienia), Bower wykazał, żeTńawet w tak wczesnym okresie życia praca serca ulegała