Obraz5

298 A. R. Radcllffe-Brown - Wyspiarze z Anćamanów

czać, iż kontakt z nią może okazać się zagrożeniem dla jednostki. Otóż okolicznością, kiedy jednostka styka się z mocą społeczności, jest taniec. Udało mi się uzyskać dane świadczące o tym, że krajowcy uznają tańczenie za niebezpieczne dokładnie w ten sam sposób, co spożywanie jedzenia. Potwierdzenie tego pojawi się w dalszej części tej książki.

Wydaje się, że dla wyspiarza z Andamanów życie społeczne jest procesem składającym się ze złożonej interakcji mocy i sił obecnych w nim samym oraz w każdej jednostce, w zwierzętach i roślinach, w zjawiskach naturalnych, i w świecie duchów, a dobrobyt wspólnoty opiera się właśnie na nich. Poprzez działanie zasady opozycji, społeczeństwo - świat żywych - przeciwstawiane jest duchom - krainie zmarłych. Społeczność sama w sobie jest fundamentalnym źródłem, z którego jednostka czerpie ochronę; od duchów pochodzi zagrożenie. W związku z tym, wszystkie środki ochronne zwykle odnoszą się do społeczeństwa, a zagrożenia do duchów. W przypadku ceremonii inicjacyjnych to właśnie społeczność chroni nowicjusza przed niebezpieczeństwami niesionymi przez jedzenie. Owe zagrożenia odnoszą się - ogólnie i dość spójnie - do duchów, z którymi zdają się na pierwszy rzut oka nie mieć nic wspólnego.

Teraz w końcu możemy zrozumieć użycie słowa ot-kimił, które rozważaliśmy powyżej, na stronie 261. Kiedy termin ten odnosi się do osoby, która właśnie spożyła jedzenie, oznacza stan zagrożenia spowodowany przez styczność z mocą zawartą w pokarmie. Kondycja ta pojawia się za każdym razem, kiedy spożywane są ważniejsze pokarmy, jednak jest jasne, że kiedy dany pokarm, taki jak mięso żółwia czy dzika, jest jedzony po raz pierwszy w trakcie ceremonii inicjacyjnej, zagrożenie jest wyjątkowo silne. A zatem inicjowany jest bardzo intensywnie Umil, w związku z tym zwraca się do niego i mówi się o nim przy użyciu tego terminu bądź jako o „osobie lamii”.

W odniesieniu do choroby słowo to oznacza stan niebezpieczeństwa spowodowany kontaktem z mocą (znajdującą się w duchach lub w jedzeniu), która ją powoduje. W kontekście burz z kolei określa zagrożenia dla społeczności. Mówi się, że nawałnice są czasami powodowane przez duchy ²⁸, Wyjaśnia to również użycie tego terminu na określenie jednej z pór roku. Pora kimil w żadnym razie nie jest upalna, jest chłodna. Wtedy też najczęściej zdarzają się gwałtowne cyklony. Jest to czas przejścia od połu-

^2S Wierzeniami Andamanów na temat burz i bardziej ogólnie pogody zajmuję się w następnym rozdziale.

dniowo-zachodniego do północno-wschodniego monsunu. Jest to zatem okres, w trakcie którego społeczność jest narażana na zagrożenia ze strony mocy powodującej burze.

W końcu, mówi się ot-kimil o mężczyźnie, który włączył się do tańca. Wydaje się, że uważany jest za będącego w stanie zagrożenia podobnego do tego pojawiającego się w wyniku jedzenia. Ktoś mógłby przypuszczać, że w tym akurat przypadku słowo to używane jest w swoim dosłownym znaczeniu - „gorący”. Sądzę jednak, że tak nie jest. Przy okazji tańca jednostka najbliżej styka się z mocą samej społeczności. Uważam, że ów kontakt jest uznawany za niebezpieczny i w związku z tym czyni jednostkę ot-kimil.

Widzimy więc, że różne użycia słowa ot-kimil określają stan zagrożenia spowodowany kontaktem z ową mocą od interakcji z poszczególnymi jej manifestacjami zależy pomyślność społeczności.

Jak to się jednak dzieje, że na określenie tego stanu Andamanie używają słowa, które pierwotne zdaje się znaczyć „gorąco”? Odpowiedź jest następująca. Otóż, postrzegają oni właściwości, które stanowiąo tym, że dana rzecz ma wartość społeczną jako manifestację pewnego rodzaju energii. Uważają że są one podobne do tego typu energii, którą znają najlepiej - do ciepła. Nie trudno odkryć psychologiczne tego podstawy. Spożywanie pokarmów wydajnie podnosi ciepło ciała (trzeba pamiętać, że Andamanie mieszkają w klimacie gorącym i jedzą dużo tłuszczu). Prowadzi to nieuchronnie do myślenia o mocy obecnej w pożywieniu jako o pewnym rodzaju gorąca lub jako o energii wytwarzającej ciepło. Podczas tańca wyspiarz z Andamanów doświadcza-jak to było opisane powyżej - wzrostu własnej siły czy energii. Również to jest związane z fizycznym odczuwaniem ciepła wytwarzanego w trakcie tańca. Wszystkie inne rodzaje cielesnej aktywności skutkują odczuwaniem ciepła (w trakcie polowania czy każdego rodzaju pracy). Właśnie poprzez te działania manifestowana jest wartość społeczna jednostki. W związku z tym owa wartość jest postrzegana jako rodzaj energii wytwarzającej ciepło. Ponadto wydaje się, że Andamanie kojarzą ideę ciepła z wszelkimi stanami aktywności umysłowej i pobudzenia. Również i my to czynimy, czego przykładem mogą być słowa jak na przykład „zapał” (ang. ardour i zeal) lub zwroty typu „wybuch gniewu czy radości” (ang. the heat of anger, or enthusiasm). W oparciu o to, można się zastanowić, czy nie jest tak, że wszystkie tego typu skojarzenia i symbole (metafory zmysłowe) mająpodłoże fizjologiczne. I w końcu, ogień (będzie to lepiej widoczne w następnym rozdziale) jest uważany