Obraz1

270 A. R. Radcllffe-Brown - Wyspiarze z Andamanów

której towarzyszy niewiele prawdziwych uczuć, ale Jak sądzę, można wykazać, że posiada on rzeczywistą wartość - rzeczywistą funkcję psychologiczną - jeśli chodzi o podtrzymywanie idei i sentymentów, które w tej sytuacji odgrywają istotną rolę w kształtowaniu zachowania.

Nie zakończyliśmy jednak naszych rozważań nad andamańskimi wierzeniami dotyczącymi jedzenia. Należy jeszcze przyjrzeć się ceremoniom inicjacyjnym. Mam nadzieję wykazać, że rytuały te są środkami, za pomocą których społeczeństwo z wielką mocą wpaja inicjowanemu poczucie wartości społecznej pożywienia oraz podtrzymuje ją w umysłach obserwatorów.

Pozycja w życiu społecznym, jaką zajmuje dziecko różni się od tej, właściwej dorosłemu; dziecko jest uzależnione od rodziców i blisko z nimi związane, a tym samym nie jest niezależnym członkiem wspólnoty. Z różnicami w statusie społecznym korespondują różnice w podejściu poszczególnych osób do dziecka i do dorosłego, jak również w postawach dziecka i dorosłego wobec społeczeństwa. Kiedy dziecko dorasta ma miejsce zmiana jego pozycji w życiu społecznym i musi temu towarzyszyć przekształcenie jego dyspozycji emocjonalnych, ponieważ regulują one jego postawy wobec społeczeństwa oraz zmianę relacji z innymi członkami grupy. Ceremonie inicjacyjne sąśrodkami, z pomocą których te zmiany są wywoływane i, w związku z tym, za sprawą których dziecko staje się niezależnym członkiem społeczeństwa.

Ceremonie te mają dwa aspekty, w zależności od tego, czy spojrzymy na nie od strony społeczeństwa, czy od strony inicjowanego. Należy przyjąć, że z ich pomocą społeczność uznaje zmianę statusu inicjowanego, tak jak na przykład ślub jest społeczną legitymizacją nowej, uzyskanej w jej wyniku, pozycji małżonków. Dla inicjowanego stanowią one rodzaj edukacji moralnej i społecznej.

Przygotowanie dziecka do zajęcia odpowiedniego miejsca we wspólnocie wymaga wychowania. Na część tego procesu składa się uczenie się, jak się poluje, jak się robi łuki i strzały itp. Tę niezbędną wiedzę zdobywa stopniowo, naśladując starszych, którzy kierują nim i zachęcają je. Ale oprócz tego, musi ono przyswoić sobie sentymenty czy też dyspozycje emocjonalne, które regulują zachowanie członków społeczności i konstytuują moralność. Po części edukacja moralna - ta szkoła sentymentów - odbywa się stopniowo, wraz z dorastaniem dziecka, w mniejszym stopniu za pośrednictwem faktycznych instrukcji, a przede wszystkim dzięki. procesom naśladowania i sugerowania; jednak pod tym względem niezwykle istotną rolę odgrywają też ceremonie inicjacyjne. To, że długa seria okresów wstrzemięźliwości i ceremonii wywiera potężne wrażenie emocjonalne na młodzieńcu bądź dziewczynie jest wyraźnie widoczne dla naocznych świadków; to z kolei, że ich trwałym rezultatem jest wytworzenie w ich umysłach kilku sentymentów, które wcześniej nie istniały bądź były obecne tylko w nierozwiniętej formie, zostanie wykazane w toku niniejszej argumentacji.

W życiu Andamanów zdecydowanie najważniejszą aktywnością spo-łecznąjest zdobywanie pokarmu i właśnie w związku zjedzeniem społeczne sentymenty są najczęściej powoływane do działania. W związku z tym dziecko powinno uczyć się swoich relacji ze społeczeństwem - czyli mieć wpajane bądź podnoszone do niezbędnego poziomu owe sentymenty - za pośrednictwem stosunku do pożywienia. W okresie dzieciństwa nie ma ono niemalże żadnych ograniczeń i cieszy się stosunkowo dużą swobodą. W żaden sposób nie zdaje sobie sprawy z tego, że jedzenie, które dostaje bez limitów (dzieci jako ostatnie cierpią z powodu głodu), jest zdobywane wyłącznie dzięki sprawności i wysiłkowi ani z tego, że pewnego dnia zostanie zmuszone do pracy mającej na celu dostarczenie pożywienia innym. Potem następuje okres ograniczeń, w trakcie którego dorastający chłopak czy dziewczyna muszą zaprzestać spożywania pewnych smakowitych pokarmów, a następnie przejść przez pewną liczbę ceremonii, niektóre spośród nich są bolesne, a wszystkie uroczyste i budzące lęk. JDgraniczenia działań jednostki nie są jej narzucane przez jedną osobę, ale przez całe społeczeństwo wsparte siłą tradycji. W trakcie kilkuletniego cyklu, przypadającego na wiek, w którym człowiek, z powodów fizjologicznych, jest najbardziej podatny na wpływy, jednostka uczy się, jak wyjaśniają jej to starsi, podporządkowywać własne pragnienia wymaganiom społeczeństwa i oby czajcmTTym'samym uzmysławia się jej, w dość dosadny sposób, wagę prawa moralnego i jednocześnie wpaja poczucie społecznej wartości jedzenia. Ceremonie zatem umożliwiają edukację moralną zgodną z wymogami życia, takiego jakim jest ono na Andamanach. Ukazanie wszystkich efektów wywoływanych przez nie na życie emocjonalne tych, którzy przez nie przechodzą wymagałoby niezwykle rozległej analizy, ale nie jest to konieczne, biorąc pod uwagę cele niniejszego rozdziału. Wystarczy, jeśli ograniczymy się do wymienienia kilku bardziej istotnych. Jak stwierdzono powyżej, ceremonie uczą chłopaka bądź dziewczynę samokontroli i samo-ograniczenia i czynią to w odniesieniu do jednego z dwóch podstawowych ludzkich instynktów - głodu. Wykonywanie skaryfikacji na plecach chłop-