Obraz1

310 A. R. Radcllffe-Brown - Wyspiarze z Andamanów

Krajowcy postrzegają ten zabieg w kategoriach ochronnych. Lecz w ten sposób mogą również dać upust swojej próżności - tak wiele uwagi poświęca się zaprojektowaniu i wykonaniu deseniu, który dostarcza w związku z tym osobie, tak ozdobionej, tego samego typu przyjemności, co wzór węża wykonany za pomocą białej gliny. Zwraca jej uwagę na jej własny wygląd i powoduje, że czuje się zadowolona z siebie i usatysfakcjonowana, świadoma swojej wartości. Stan jedności i zgodność jest wytwarzany we wspólnocie poprzez ucztę i taniec. Za każdym razem owa harmonia jest wyrażana przy pomocy malowania każdego z jej członków przy użyciu tej samej substancji i podobnych wzorów. Relacja między jednostką a społeczeństwem jest uwidoczniona na ciele. Przy pomocy malowania pojedzeniu, społeczeństwo nie tylko ochrania się przed zagrożeniem, ale też raduje się dobrobytem, co jest spowodowane zapasem smakowitego pożywienia.

I na odwrót. Wykażemy teraz, że rysunki białą gliną i ochrą nanoszone przy okazji tańca, po zawarciu małżeństwa i po inicjacji mają na celu nie tylko poprawienie wyglądu, ale też służą jako ochrona. Obie te substancje zabezpieczają przed chorobą. Podobnie są też używane do oczyszczania rąk zabójcy. Ponadto, jak widzieliśmy, w odniesieniu do słowa ot-kimil, taniec również jest stanem zagrożenia, ponieważ zakłada kontakt między jednostką a mocą przynależną społeczeństwa. Sądzi się, że okres kilku dni po ceremonii inicjacyjnej jest zdecydowanie niebezpieczny dla osób, które przez nią przeszły. W związku z tym nie wolno im zmywać malunków - trzeba je stale nosić. Moment starcia się ostatnich śladów rysunku uznaje się za koniec zagrożenia. Istnieją dowody na to, że pierwsze dni po zawarciu małżeństwa są również uważane za niebezpieczne. Wydaje się, że krajowcy przypisują wzorom z białej gliny i ochry pewną moc ochronną. Jest ona jednak ukryta, znajduje się na drugim planie w stosunku wagi przywiązywanej malunkom jako środkom służącym upiększaniu się.

Zdaje się, że niektóre spośród noszonych ozdób zakładane są wyłącznie w celu upiększenia się, ponieważ są miłe dla oka. Z pewnością należą do nich naszyjniki i inne ozdoby wykonane z małych muszli. Również z tego powodu wykorzystuje się żółtą skórę Dendrobium, którą tak bardzo lubią Andamanie. Wydaje się, że ozdoby z muszli i siatki są noszone przede wszystkim, by dobrze wyglądać. Jest jednak wielce prawdopodobne, że przypisuje się im również pewną moc ochronną, podobną do tej, którą mają rysunki z białej gliny. Oba typy upiększania zwykle występują razem. Paski z liści Pandanusa, są noszone przez kobiety, oznaczają ich płeć. Typy pasków świadczą o społecznym statusie noszącej. Służą one uwidocznię-niu szczególniej wartości społecznej kobiety, na tyle, na ile zależy ona od jej płci i statusu. Sądzę jednak, że Andamanie przypisują paskowi i przepasce z tych liści moc ochrony przed specyficznymi zagrożeniami, na które, jak wierzą, narażona jest kobieta. Wskazuje na to użycie liści Pandanusa w ceremonii towarzyszącej pierwszej menstruacji³¹. Nie udało mi się ustalić żadnych szczególnych znaczeń związanych z ozdobami z liści Pandanusa, które są zakładane zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety z okazji tańca. Ozdoby noszone przede wszystkim z uwagi na posiadaną moc ochronną to te, które są wykonane z kości ludzkich lub zwierzęcych oraz z kawałków łodyg lub włókna Hibiskusa bąd źFicusa. Zawsze są one jednak upiększane poprzez dodanie muszli i żółtej skóry Dendrobium i w związku z tym poza swoją podstawową funkcją, służą też do poprawiania wyglądu.

Jest zatem jasne, że oba rozpatrywane przez nas powody, leżące u podstaw różnych metod ozdabiania ciała, są ze sobą tak ściśle połączone, że trudno jest je rozdzielić. To właśnie owo przemieszanie motywów pozwoliło nam ostatecznie zrozumieć znaczenie i funkcję społeczną upiększania. Każdy spośród różnych typów ozdób ma na celu manifestowanie istnienia pewnych, szczególnych relacji między jednostką a społeczeństwem, a tym samym swoistych związków między nią a systemem mocy, na których opiera się dobro zarówno wspólnoty, jak i jej członków. Rysunki oraz ozdoby noszone w celach ochronnych wskazują na uzależnienie od społeczeństwa bezpieczeństwa i dobrobytu jednostki, jako na jeden z najbardziej istotnych aspektów owej relacji. Lecz społeczność nie tylko chroni swoich członków przed niebezpieczeństwem, jest też dla nich bezpośrednim źródłem dobrobytu. Daje się to odczuć za pośrednictwem zwyczajowych regulacji,

³¹ Niestety, rozdział ten i cała ta książka ma pewną dużą lukę, która związana jest z tym, że nie jestem w stanie omówić wyobrażeń Andamanów na temat płciowości. Obecnie krajowcy z Wielkiego Andamana wykazują się w rozmowach z białym człowiekiem niezwykłą pruderią. Istnieją powody, by podejrzewać, iż wynika to z wpływu funkcjonariuszy odpowiedzialnych w poprzednich latach za Domy Andamańskie. Obecnie wszyscy mężczyźni, z wyjątkiem kilku, tych najstarszych i zamieszkujących odległe części wyspy, starają się, żeby nie pokazywać się białemu bez przepaski, mimo że wcześniej nie nosili w tym miejscu niczego. W trakcie rozmów w obecności białego człowieka bardzo uważanie unikają odniesień do kwestii związanych z seksualnością. Mieszkańcy Małego Andamana, którzy nie byli pod wpływem Domów Andamańskich, nadal chodzą nago, nie wstydzą się i pozwalają sobie na obsceniczne gesty i dowcipy. Kiedy byłem na Andamanach, nie zdawałem sobie spawy z tego, jak wielkie znacznie dla prób zrozumienia zwyczajów ludów pierwotnych ma gruntowna wiedza na temat ich wyobrażeń dotyczących kwestii płciowości i w związku z tym nie przeprowadziłem odpowiednich badań.