Obraz6

300 A. R. Radcllffe-Brown - Wyspiarze z Andamanów

przez Andamanów za najważniejsze, co posiada społeczność. Jak widzieliśmy, uznaje się, że ma on wielką moc, za sprawą której rzeczy wpływają na społeczność. Z tego właśnie powodu może stać się archetypem wszelkich form energii, działania czy siły. Jak starałem się wykazać system pojęciowy Andamanów, w ramach którego świat jest areną ciągłego zmagania sił obecnych w samej społeczności, w każdej jednostce, w substancjach używanych jako pokarmy czy materiały, w ogniu, w burzach i słonecznej pogodzie oraz z duchach i kościach zmarłych, wynika nie z jakiegoś procesu rozumowania, a z bezpośredniego doświadczenia społecznego. Ponieważ jednostka doświadcza działania tych sił właśnie poprzez ciepło w swoim ciele i poprzez stan podniecenia umysłu, używa tego samego słowa na określenie wszystkich form manifestacji owej energii i wokół niego organizuje, najlepiej jak tylko umie, swoje nieco mgliste koncepcje.

Jeśli jednak owa symbolika nadal wydaje się dziwna, a proponowane wyjaśnienie niewystarczające, można przywołać również dwa cytaty dotyczące innych społeczeństw pierwotnych, które choć różnią się znacznie od Andamanów, w podobny sposób używają słów gorący i ciepły. W pracy na temat ludu zamieszkującego Aceh (tom I, s. 305) C. Snouck Hugronje pisze o krajowcach z Archipelagu Malajskiego: „W języku tubylców z Archipelagu E. wszelkie szczęście, spokój i dobrobyt wspólnie składają się na pojęcie »chłodny«, podczas gdy słowa »gorący« i »ciepły« są uosobieniem wszelkich złych sił. A zatem, jeśli ktoś właśnie przecierpiał atak wpływu »gorąca« lub udało mu się go uniknąć, prawo zwyczajowe (adat) zaleca pewne metody »ochładzania«, mające na celu utwierdzenie pomyślności, która właśnie wróciła do niego lub przed utratą której udało mu się uciec. Te same sposoby są również wykorzystywane przy odczynianiu zła i zgubnych wpływów, których pozbycie się jest konieczne. Na przykład, ukończenie budowy domu oraz różne święta rodzinne stanowią okazję do procesu »ochładzania«; dzieje się to również w przypadku nowo wybudowanego statku lub po tym, jak na pokładzie odbyła się ceremonia pogrzebowa (kanduri); zanim zostanie przesadzony ryż (padi), ziemia musi być oczyszczona z »gorąca« czy niebezpiecznych wpływów”. W powyższym przypadku widzimy, że słowo „gorący” używane jest jedynie w odniesieniu do złych mocy. Na Andamanach nie ma granicy oddzielającej dobre i złe siły Mimo pewnych różnic, jest jasne, że ten sam proces myślowy odpowiedzialny jest za symboliczne użycie słowa „gorący” na Andamanach i na Archipelagu Malajskim.

Również Codrington w The Melanesians, s. 191, podaje przykład tego samego sposobu myślenia. „Krajowcy wierzą, że owa niewidzialna siła powołuje wszelkie skutki, które wykraczają poza normalny bieg przyrody. Zamieszkuje ona byty duchowe, czy to duchowe części żyjących, czy też duchy zmarłych i przekazywana jest przez nich swoim imionom oraz różnym rzeczom należącym do nich, takim jak kamienie, węże i przedmioty wszelkiego rodzaju. Owa niewidoczna moc jest generalnie nazywana mana. Dzięki niej ludzie są w stanie kontrolować siły natury, czynić deszcz lub pogodę, wiatr lub ciszę, powodować i leczyć chorobę, wiedzieć to, co jest oddalone w czasie i przestrzeni, nieść szczęście i powodzenie lub zarazę i klątwę. Na Nowych Hebrydach, Wyspach Banksa i Wyspach Salomona w okolicach wyspy Florida, jak i na Nowej Zelandii oraz na wielu wyspach na Pacyfiku używane jest słowo mana. Na Santa Cruz występuje inny termin, malete, który ma to samo znacznie. W Saa na Malaicie mówi się, że wszystkie osoby i rzeczy, w których mieszkają nadprzyrodzone moce, są saka, co znaczy, że są gorące. Duchy, które są potężne, są saka. Mężczyzna, który posiada wiedzę na temat rzeczy, które mają duchową siłę, jest saka. Ten, który zna zaklęcie, które jest saka, wymamrocze je nad wodą - saru 'e - i czyni wodę »gorącą« - ha’asaka. Lud zamieszkujący Mała Masiki, mniejszą część wyspy, którą wąski kanał niedaleko od południowo-wschodniego końca dzieli na dwie części, uważa, że mieszkańcy większej części - Mała Paina są bardzo saka. Jeśli jeden z nich, odwiedzając lud Saa, wskaże palcem, istnieje niebezpieczeństwo śmierci lub katastrofy, jeśli splunie na mężczyznę, ten zaraz umiera”. Również i w tym przypadku istnieją, jak można się spodziewać w tak różnych kulturach jak melanezyj-ska i andamańska, istotne różnice, ale jednak jest jasne, że występują też zasadnicze podobieństwa, jeśli chodzi o proces myślowy.

Natura tej symbolicznej reprezentacji sił, które wpływają na życie społeczne, może zostać wyjaśniona dzięki rozważaniu innego przykładu. Krajowcy mówią, że używają pojedzeniu gliny odu, ponieważ ich ciała wydzielają zapach, który - jeśli nie pomalowaliby się nią - mógłby zwabić duchy. Moc przedmiotu, dzięki której ma on to, co możemy nazwać magiczną skutecznością, jest utożsamiana z zapachem. Kilka roślin, które są używane w przypadku chorób jako lekarstwa, na przykład Trigonostemon, ma silny i charakterystyczny zapach. Krajowcy myślą, że to właśnie z powodu owego zapachu mają one właściwości lecznicze. Podobnie, silne działanie przypisywane jest Anadendronowi, uważa się, że powoduje reumatyzm, odstrasza rekiny i duchy, psuje mięso żółwia czy też zatrzymuje bu-