P1010059 (5)

I. SOSNA ZWYCZAJNA — Pinus syfaestris L.

1. Występowanie

Zasięg sosny (ryc. 1) obejmuje na północy Skandynawię, północno-wschodnie obszary europejskiej części Rosji i Syberię, a na wschodzie dociera do Morza Ochockiego i Japońskiego. Gromadny zasięg na zachodzie dochodzi do Danii i obejmuje tylko północno-wschodnią i południową część Niemiec (Bawaria). W Europie południowej sosna występuje w Alpach, w północnej części Apenin, na Półwyspie Bałkańskim, a następnie wkracza w Rodopy i Karpaty, omijając stepy węgierskie i dolną część dorzecza Dunaju. Od Karpat (Lwów) zasięg przechodzi brzegiem stepów wschodnio europejskiej i azjatyckiej części Rosji. Wyspowo występuje m.in. w górach Szkocji i na Półwyspie Pirenejskim, gdzie w górach Sierra Nevada znajduje się najdalej na południe wysunięte stanowisko sosny w Eurazji. Górna granica sosny zwyczajnej sięga w Norwegii do 230 m npm, a w górach Sierra Nevada do 2110 m npm (Dengler 1944, Białobok 1970, Materiały ETH).

Optymalne warunki wzrostu znajduje sosna w Polsce i w krajach nadbałtyckich. Na obszarze tym (Estonia, Łotwa i północno-wschodnia Polska) wykształciła się „sosna ryska”, która we wszystkich badaniach proweniencyjnych odznacza się najlepszymi właściwościami. Na terenie Polski szczególnie korzystnym wzrostem charakteryzuje się „sosna mazurska” zaliczana do rasy ryskiej. Należy do niej sosna z okolic Morąga i Ostródy (sosna taborska).

Obok wymienionych znane są w Polsce sosny pochodzące z Bolewic (Wielkopolska), Supraśla (białostockie) i Janowa Lubelskiego, a także sosna świętokrzyska i wołyńska (por. też tab. 1) (Staszkiewicz 1970).

Sosna należy w Polsce do gatunków najpowszechniej występujących (tab. 2). Jest ona gatunkiem nizinnym. Zajmuje rozległe tereny na północ od linii Kraków - Tarnów - Przemyśl, gdzie znajduje optymalne warunki. Na Pogórzu Karpackim sosna tworzy m.in. drzewostany mieszane z jodłą.

W obrębie Karpat sosna występuje tylko wyspowo: w Tatrach (maksimum 1570 m npm), Pieninach (rasa klimatyczna sosny zwyczajnej — sosna górska, zajmująca stanowiska reliktowe co najmniej od okresu subborealnego), Beskidach oraz niektórych częściach Karpat Wschodnich. Jako gatunek główny sięga do wysokości 600 m npm. W Beskidzie Niskim, Sądeckim i częściowo Wyspowym dochodzi do 750 m npm, tworząc „wdziary” sosnowe, czyli rozproszone na Podkarpaciu miejsca stosunkowo niedawnej sukcesji na tereny zajmowane pierwotnie przez jodłę. Sosnę tę (tzw. sosnę wdziarową) uważa się za odrębną rasę (Schramm 1913, Staszkiewicz 1970).