P1010130 (11)

82

mieszanego świeżego, lasu mieszanego świeżego i lasu świeżego (Zasady hodowli lasu 1988).

Zagrożenia abiotyczne

Wiatr. Modrzewie są mało wrażliwe na działanie wiatru. Opierają się im i nie ulegają powaleniu. W drzewostanach, w których modrzew znacznie góruje nad pułapem koron innych drzew, może nastąpić jednak złamanie wierzchołka. Wiatr może też deformować koronę i powodować szablastość strzał nie tylko u modrzewia polskiego, ale i u innych modrzewi. Dzieje się tak dlatego, że modrzewie szybko rosnące wykazują zmienną statykę korony (korona jest latem obciążona igliwiem, a zimą lżejsza) (Olaczek 1986).

O k i ś ć. Modrzew jest odporny na okiść, mniej wrażliwy niż świerk i jodła. W młodnikach szkody może powodować mokry śnieg.

Mróz. Modrzew nie cierpi nawet w okresie najmroźniejszych zim, jest także niewrażliwy na przymrozki (Materiały ETH).

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe Modrzewie europejski i japoński zaliczane są do gatunków drzew średnio odpornych (Greszta 1987) lub bardzo wrażliwych (Akkermann 1987) na oddziaływanie SO2 (tab. 5). Dwutlenek siarki przyspiesza oddychanie i wywołuje niekorzystne zmiany w ultrastrukturze komórek igieł (Olaczek 1986). Należy jednak pamiętać, że istnieje duża zmienność odporności osobniczej.

Akkermann (1987) przytaczając wyniki badań laboratoryjnych van Houta uznaje modrzewie europejski i japoński za bardzo wrażliwe na NO2. Na podobnie wysoką wrażliwość wskazuje Greszta (1987) (tab. 16). Modrzewie europejski i japoński są bardzo wrażliwe na ozon (tab. 8), a ostatni z wymienionych gatunków jest także bardzo wrażliwy na fluorowodór (tab. 7). Modrzew europejski oceniono natomiast jako średnio odporny na związki fluoru (Kluczyński 1976). Wśród sadzonek gatunków iglastych, badanych pod względem wpływu pyłów ołowiowo—miedziowych w glebie na przyrost wysokości, modrzew okazał się mniej wrażliwy od jodły, a bardziej wrażliwy niż sosna zwyczajna i czarna. Pod względem przezywaIności ustępował sośnie zwyczajnej, sośnie czarnej i świerkowi (Greszta 1983a i b).

Modrzew (podobnie jak świerk) okazał się mniej odporny od jodły na pyły kadmowo-ołowiowo-cynkowe zawarte w glebie, wykazując mniejszą zdolność przeżycia.

Modrzew europejski reagował większymi zmianami w zawartości chlorofilu a i b na oddziaływanie imisji pochodzących z huty cynku w porównaniu z modrzewiem japońskim (Czuchajowska, Niemtur 1978).

Na Śląsku i w okolicach Olkusza modrzew europejski w 10-letnich uprawach uzyskał najwyższe wysokości wśród 6 porównywanych gatunków (m.in.: sosny czarnej, wejmutki, daglezji). Pod względem przeżywalności modrzew europejski (79%) ustępował tylko dębowi czerwonemu (82%) i sośnie czarnej (81%) (La-

M

tocha, Hawryś 1976). Gatunek ten wykazuje duże zdolności (większe niż gatunki liściaste) kumulacji siarki w igłach (0,331-0,350% suchej masy). Należy on jednak do gatunków bardzo wrażliwych na sól kuchenną (tab. 9) (Latocha, Wi-dera 1983).

Mimo opisanej wyżej wrażliwości modrzew europejski i japoński są zalecane do obsadzania hałd i zwałów kopalnianych, a przy odnawianiu i przebudowie w rejonach przemysłowych są godne polecenia, gdyż należą do grupy gatunków odpornych na imisje (tab. 10). Znalazło to swój wyraz w „Zasadach hodowli lasu”, które zalecają modrzew do odnowień na odpowiednich siedliskach we wszystkich strefach zagrożenia.

Badania Latochy i Widery (1983) wykazały, że modrzew europejski jest gatunkiem przydatnym do przebudowy drzewostanów iglastych GOP na siedliskach średnio żyznych i żyznych.

3. Wzrost i produkcyjność

W młodym wieku modrzew rośnie bardzo szybko. W wieku 5 lat dorasta średnio do wysokości około 3,0-4,5 m (Leibundgut 1972, Szymański 1982). W badaniach wykonanych przez Szymańskiego modrzew w wieku 10 lat osiągnął wysokość 642,2 cm (tab. 12). Kulminacja przyrostu wysokości następuje wcześnie, bo już w wieku 15—25 lat.

W górach i na korzystnych siedliskach modrzew wykazuje przez długi okres dobry wzrost. Drzewa osiągają ponad 50 m wysokości i do 2 m pierśnicy. Dożywa 200-400 lat, a nawet 800 lat (Materiały ETH, Mayer 1977).

Wzrost wysokości i grubości wykazuje wyraźne zróżnicowanie w zależności od pochodzenia. W badaniach proweniencyjnych, prowadzonych na terenie LZD Krynica (Kulej 1983), spośród 20 pochodzeń z terenu Polski największe wysokości w wieku 11 lat osiągnęły modrzewie z Sudetów (pochodzenia z: Kłodzka 547 cm, Prószkowa 530 cm, Kowar 512 cm, Szczytnej Śląskiej 510 cm). Jednakże modrzew z Henrykowa (również z Sudetów) osiągnął wyraźnie mniejszą wysokość (466 cm). Dobrym wzrostem cechuje się także modrzew z Gór Świętokrzyskich. I tak np. modrzewie ze Świętokrzyskiego Parku Narodowego i Moskarzewa osiągnęły wysokość odpowiednio: 500 i 495 cm.

Analiza tzw. wskaźników wzrostu (wysokość i pierśnica) potwierdziła, że modrzew z Sudetów (Kłodzka, Prószkowa i Kowar) wykazuje najlepsze rezultaty, chociaż wspomniany już modrzew z Henrykowa cechuje się statystycznie istotnie słabszym wzrostem. Oznacza to, że populacja w Sudetach nie jest jednorodna (Kulej 1983).

Według tablic Schobera (I bonitacja) możliwości produkcyjne modrzewia przedstawiają się następująco (Szymkiewicz 1971):