100!11

82 K. Lasluwski * OJ idei do integracji europejskiej

Z inicjatyw}' włoskiego działacza ks. Luigi Stur/.o w 1925 roku utworzono w Paryżu zalążek przyszłej międzynarodówki chadeckiej, a jego współtwórcami byli Alcidc De Gasperi, Konrad Adenauer, Robert Schuman i Marc Sangnie-l.achaud. W 1932 roku doszło do zwołania w Kolonii (rządzonej przez chadeckiego nadbunnistrza Konrada Adenaucra) kongresu chadeckiego z udziałem przedstawicieli z Francji, Włoch. Belgii, Holandii, Luksemburga, Polski, Litwy, Austrii, Czechosłowacji, Hiszpanii i Jugosławii. Końcowa jego rezolucja wzywała do przeciwdziałania narastającemu rozwojowi wpływów faszystowskich i wskazywała na konieczność stopniowego znoszenia barier celnych, aby umożliwić swobodny' przepływ towarów, kapitału i ludzi⁵'.

Dążenia zjednoczeniowe wyrażała również Socjalistyczna Międzynarodówka Robotnicza, utworzona w 1923 roku z połączenia II Międzynarodówki oraz Międzynarodowej Wspólnoty Pracy Partii Socjalistycznych (Międzynarodówki Wiedeńskiej). Jej centrala znajdowała się na terenie Europy (Londyn, Zurych, Bruksela), a kolejni przywódcy wywodzili się z państw europejskich i preferowali inicjatywy ogólnoeuropejskie.

W latach międzywojennych powstały trzy ugrupowania międzynarodowe, niesłusznie nazy wane „regionalnymi integracjami"⁵⁶. Utworzono w ówczas:

-    Małą Ententę - powstałą na podstawie układów dwustronnych Czechosłowacji. Jugosławii i Rumunii w latach 1920-1921, a wzmocnioną poprzez układ z 16 lutego 1933 roku;

-    Ententę Bałkańską - powołaną do życia traktatem z 9 lutego 1934 roku, a obejmującą Grecję, Jugosławię, Turcję i Rumunię;

-    Ententę Bałtycką - powstałą na mocy traktatu między Estonią, Łotwą i Litwą 12 września 1934 roku.

Organizacje te czyniły tylko próby integracji działalności międzynarodowej, państw o małych wpływach w europejskim układzie sil. Bardziej zaawansowane formy współpracy osiągnęła tylko Mała Ententa.

Z inicjaty wy brytyjskiej po konferencji w Locarno, wprowadzono nieformalne spotkania polityków wielkich mocarstw: Francji, Niemiec, Wielkiej Brytanii i Wioch podczas dorocznych zgromadzeń Ligi Narodów. Spotkania te nawiązywały do modelu współpracy mocarstw europejskich z lat funkcjonowania Świętego Przymierza. Ich rola wzrastała wraz z malejącą skutecznością działania Ligi Narodów w latach trzydziestych. Natomiast na ich efektywność wpływały rozbieżne interesy. Francja i Wielka Brytania były wówczas głównymi państwami Ligi Narodów, a Niemcy ich zasadniczym antagonistą i rywalem w Europie.

Koncepcje integracji europejskiej tego okresu eksponowały głównie konieczność likwidacji barier celnych i wzmocnienia bezpieczeństwa państw. W próbach ^{1 2 3 4} integracyjnych, zwłaszcza na obszarze basenu naddunajskiego, występowała rozbieżność interesów francusko-niemicckich. W pewnym tylko stopniu łagodziły ją osobiste kontakty znanych polityków tych państw, zwłaszcza Brianda i Strescmanna. Śmierć Brianda w 1932 roku oraz ekspansywność Hitlera w Niemczech po 1933 roku wpłynęły wyraźnie na osłabienie europejskich dążeń integracyjnych.

Narastające podziały polityczne w Europie wpłynęły na zwiększenie wysiłków państw skandynawskich w zakresie utrwalania ich statusu neutralności. Rządy Danii, Finlandii, Islandii, Norwegii i Szwecji 27 maja 1938 roku podpisały w Sztokholmie deklarację, szczegółowo określającą zasady zachowania się państw neutralnych wobec ewentualnych działań wojennych na wodach Morza Bałtyckiego. Deklaracja ta miała znaczenie dla późniejszej kodyfikacji prawa konfliktów zbrojnych, bo państwa Osi podczas wojny lekceważyły jej ustalenia.

W końcu lat trzydziestych sprawy integracji europejskiej znalazły się na marginesie zasadniczych działań politycznych. W Wielkiej Brytanii istniały dwie małe grupy: New Commonwealth oraz Unia Federalna („Federal Union"). W czerwcu 1939 roku ukształtował się paneuropejski komitet brytyjski pod przewodnictwem Duffa Coopera, eksponujący integrowanie Europy za jedyny środek, gwarantujący pokój kontynentalny i bezpieczeństwo Wielkiej Brytanii. Dostrzegał on też możliwość przezwyciężenia wieloletniego wyboru między brytyjską polityką imperialną a kontynentalną⁵.

Polityka appeasementu Francji i Wielkiej Brytanii wobec państw Osi ułatwiała Hitlerowi realizowanie ekspansywnej polityki burzącej „ład wersalski” i doprowadziła jesienią 1938 roku do zawarcia układu monachijskiego. Brak zdecydowanego przeciwdziałania ofensywie faszyzmu ze strony Francji i Wielkiej Brytanii rozzuchwalił Hitlera, a późniejsze próby zahamowania agresywnej polityki nic odniosły skutku. Zawarty w sierpniu 1939 roku układ Ribbentrop-Mołotow zmodyfikował europejski układ sił i ułatwił Niemcom agresję wojenną.

x    x

X

W latach 1919-1939 powstało wiele projektów integracji europejskiej eksponowanych przez poszczególne osobistości, ugrupowania polityczne i organizacje stowarzyszeniowe. Obejmowały one terytorium całego kontynentu (Stany Zjednoczone Europy), zdecydowaną jego większość (bez Wielkiej Brytanii i ZSRR), np. propozycja Coudenhove-Kalergiego lub tylko wybrany region. Najszerszy wpływ wywarły koncepcje federacyjne Aristide Brianda i Edouarda Herriota, bo prezentowali je politycy pełniący ważne funkcje państwowe w kraju zajmującym główną pozycję w polityce europejskiej.

Idea jednoczenia Europy miała racjonalne jądro, ale stosunki w Europie power-salskiej nie sprzyjały dążeniom integracyjnym. Próby takie napotykały na sprzeczne interesy głównych państw kontynentu i wykazały małą skuteczność działań Ligi Narodów. Mała Entcnta tworzyła tylko regionalną namiastkę integracji o charakterze

1

\ Lucker, K.J. Halin. Cliiistiiclic Dcnuikratcn haucn Euni/m Bonn 1987, s. 239-243.

2

tl Korczyk. Próby integracji Euro/w u świetle umów międzynarodowych «■ okresie >niętky-

3

uofcuaim 19 $-1939. ../eszyiy Naukowe Utiiwersyteiu Jagiellońskiego” 1995 Prace historyczne, z.

4

118. * 46-49

5

J.-B. Duroselle, L' idee d‘ Europę dam 1'hlsioire . op. cii., s. 289.