100 85

32 K. Lastawskl * Od idei do integracji europejskiej

nał miał pełnić rolę międzynarodowego organu ustawodawczego do uchwalania praw ogólnozwiązkowych oraz sądu do rozstrzygania sporów między uczestnikami. Radę mieli tworzyć przedstawiciele wszystkich narodów, decydujący o przyjmowaniu nowycli członków, wspólnej walucie oraz o warunkach prowadzenia wojny.

Projekt króla Jerzego przewidywał funkcjonowanie wspólnego, ogólnoeuropejskiego aparatu administracyjnego oraz możliwość stosowania wspólnych sankcji wobec agresora. Formułował demokratyczne założenia funkcjonowania związku równych państw. Poszczególni władcy mieli mieć możliwość zawierania umów o przystąpieniu do Ligi Pokoju, akceptujących „wspólne środki i organy służące do ich realizacji"³⁶ Liga stanowiła pierwszy plan zjednoczenia Europy w formie „ligi panujących”. Przesadne są natomiast oceny R. Coudenhove-Kalergiego, iż była to „pierwsza praktyczna próba zamiany Europy w federację”³⁷.

Do uniwersalistycznych wizji świata chrześcijańskiego z okresu średniowiecza powrócił w XVI wieku holenderski reformator religijny, filozof i „pierwszy Europejczyk" okresu renesansu Erazm z Rotterdamu (1467-1536). Oceniał on, że wspólnota chrześcijańska może ułatwiać pokojowy rozwój społeczeństwa europejskiego, poprzez działalność pojednawczą i arbitrażową. W wydanej w 1518 roku Skardze pokoju wzywał władców europejskich do jednoczenia wysiłków w tworzeniu antyturcckiego zjednoczenia państw. Do antytureckiego współdziałania narodów europejskich z „misją krzyża" przeciwko niewiernym muzułmańskim wzywał również niemiecki reformator religijny Marcin Luter (1483-1546). Wskazywał, że nadrzędnym celem ogólnoeuropejskim jest „powstrzymanie” ekspansji tureckiej.

Specyficznym zjawiskiem tego okresu było powołanie w 1511 roku przez papieża Juliusza II Ligi Świętej dla wyparcia Francuzów z Wioch. Połączyli się we wspólnych działaniach władcy Hiszpanii, Wenecji, Anglii oraz cesarz rzymsko-niemiecki Maksymilian 1. W późniejszych latach mianem Ligi Świętej nazwano kilka koalicji zorganizowanych przez europejskie kraje chrześcijańskie przeciwko Turkom.

Wraz z rozwojem reformacji określenie Europy jako „królestwa chrześcijańskiego” straciło rację bytu. Wielowiekową jedność chrześcijańską kontynentu podważyły świeckie wartości Osłabła również jednocząca rola samego chrześcijaństwa, bo podzieliło się ono na kilka rywalizujących ze sobą religii: rzymskokatolicką, anglikańską, luterańską i kalwińską oraz ich różne odmiany³⁸.

Od XIV do XVIII wieku szczególny rodzaj integracji regionalnej w Europie stanowiła unia polsko-litewska, utożsamiana w literaturze z „polityką jagiellońską”. Zdaniem Jerzego kloczowskiego, unia dawała jagiellońskiej wspólnocie narodów

' ’ i lazbir. Europejska uspólnoia obronna, (wj A Dylus (red.), Europa. Drogi integracji. Warszawa (999. | 60.

*' K CoiulciUiovc- Kalergi, Naród curo;>cjski. Toruń 1998, s. 53 ¹0. Halecki, op. clt., s. 182-183, J Bowlc, op cii., s 188-219.

jjpbzycję wyjątkowo ważną w całej Europie Środkowej i Wschodniej”²⁹. Po różnorodnych próbach współpracy unia na posiedzeniu sejmu w Lublinie w 1569 roku przyjęła formę jednego organizmu polityczno-państwowego ze wspólnym monarchą wspólnym sejmem walnym i wspólną monetą. Wyróżniała się połączeniem Polski i Litwy na zasadzie „równi z równymi, wolni z wolnymi”. Terytorium Rzeczpospolitej Obojga Narodów kształtowało się głównie drogą układów i aktów Idńnych, a nie podbojów.

Wielkie Księstwo Litewskie zostało połączone z Polską unią, ale w jej ramach zachowano odrębne urzędy centralne Polski i Litwy, dwie armie, języki narodowe, ddrębne sądownictwo, gospodarkę i szkolnictwo. Polacy i Litwini mogli nabywać od siebie nawzajem dobra ziemskie i swobodnie osiedlać się na terenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Unia miała charakter wielonarodowy i wielowy-źńaniowy, należała do najdonioślejszych faktów w dziejach Europy Środkowo--Wschodniej. Pewne jej treści zachowały się w okresie porozbiorowym i znalazły jeszcze wyraz we wspólnych powstaniach przeciwko zaborcom, organizowanych wśród „obu narodów” (1831, 1863).

Na początku XVII wieku we Francji zaprezentowany został Wielki Plan („le grand dessein"), przypisywany częstokroć królowi Francji Henrykowi IV (1553-1610). Faktycznie jego założenia zaprezentował minister i doradca królewski, książę Maksymilian Sully (1560-1641), który dla nadania rozgłosu propozycjom integracyjnym połączył je z imieniem Henryka IV³⁰. Plan ten przewidywał tworzenie związku państw europejskich z równym traktowaniem wszystkich członków oraz trzech wyznań europejskich: katolicyzmu, luteranizmu i kalwinizmu, według zasady „cuius regio eius religio”. Pomijał tylko Rosję i Turcję, uważając je za kraje cywilizacyjnie leżące poza Europą.

Wielki Plan proponował tworzenie struktury ogólnoeuropejskiej, rozwijającej wolność handlu i zabezpieczającej konfederację przed zagrożeniem zewnętrznym. Zakładał podział Europy na 15 państw skupionych w trzech grupach: sześciu monarchiach dziedzicznych: Anglia, Dania, Francja, Lombardia, Hiszpania i Szwecja; pięciu monarchiach elekcyjnych: Węgry, Czechy, Rzesza Niemiecka, Rzeczypospolita i papiestwo oraz czterech republikach europejskich: Konfederacja Helwecka, Niderlandy, Wenecja i projektowana Federacja Włoska.

Władzę w planowanej konfederacji miała przejąć Rada Europy (Wielka Rada), złożona z przedstawicieli delegowanych przez państwa. Za jej główne zadanie Wielki Plan uznał utrzymywanie równowagi sił w Europie oraz rozpatrywanie pojawiających się spraw spornych. Przewidywał też utworzenie koalicyjnej armii, składającej się z kontyngentów narodowych o następującym składzie: 270 000 żołnierzy piechoty, 50 000 kawalerii, 200 dział i 120 okrętów.

³⁹ i. Kloczowski, op. cii., s. 115.

³⁰ J.-B. Duroselle, op. cii., s. 97-98; D. dc Rougemoni, The Idea of Europę. London 1966, s. 101, P. Pflimlin, R. Legrand-Lanc, L Europ* Communauiaire Paru 1966, s 9-10.