100!08

2h._ K. Latlawiki » Od idei do integracji europejskiej

wach gospodarczych i handlowych przeniosło się również na sprawy polityki zagranicznej. Od 1932 roku rozwinęły się regularne konsultacje ministrów spraw zagranicznych, zw łaszcza przed kolejnymi sesjami Ligi Narodów'.

Już w 1921 roku doszło do podpisania umowy o utworzeniu unii ekonomicznej Belgii i Luksemburga. Faktyczną działalność unia ta rozpoczęła 1 maja 1922 roku. Wprowadziła swobodny przepływ kapitałów, osób, towarów i usług, zniesienie ceł w obrocie wewnętrznym, wspólną zewnętrzną tabelę celną, stalą koordynację polityki gospodarczej, finansowej i socjalnej oraz wspólne akcje wobec krajów trzecich.

W latach dwudziestych i na początku lat trzydziestych Europa Środkowa i Południowo-Wschodnia były przedmiotem różnego rodzaju planów i projektów-, wysuwanych głównie przez Francję i Wielką Brytanię. Miały one ułatwić rozwiązywanie problemów ekonomicznych i doprowadzić do większej stabilizacji politycznej w tym rejonie. Chodziło też o utrudnienie rozwoju wpływów niemieckich na tym terenie.

Największymi zwolennikami ugrupowania federacyjnego na obszarze „przydu-najskim” byli Francuzi, zmierzający do utrzymania wpływów na terenie byłej monarchii austro-węgierskiej. Federacja ta miała służyć ożywieniu rozwoju gospodarczego Austrii, Czechosłowacji, Jugosławii i Rumunii. Najwyraźniej ideę utworzenia polityczno-gospodarczej federacji państw naddunajskich eksponowali: francuski polityk i dyplomata Andre Franęois-Poncet oraz dwukrotny premier Francji, Andre Tardicu (1876-1945). Politycy francuscy wspierali tworzoną w latach 1920--1921 Małą Enlentę, obejmującą Czechosłowację, Jugosławię i Rumunię. W latach 1921-1922 państwa Małej Entcnty zawarły dwustronne konwencje wojskowe i uzgodniły ograniczone działania w polityce zagranicznej.

W 1929 roku Grecja wysunęła propozycje odbywania periodycznych konferencji bałkańskich. W latach 1930-1933 odbyły się cztery takie konferencje z udziałem delegacji Albanii, Bułgarii, Grecji, Jugosławii, Rumunii i Turcji: w Atenach (1930), Stambule (1931), Bukareszcie (1932) i Salonikach (1933). Miały one na celu zbliżyć do siebie państwa i narody bałkańskie. Również w 1929 roku kraje Małej Entcnty podpisały w Belgradzie akt generalny w sprawie arbitrażu i koncyłiacji, i podjęły prace przygotowawcze do przekształcenia dwustronnych sojuszy z lat 1921-1922 w zw iązek wielostronny. W 1931 roku państwa Malej Ententy zawarły wspólną konwencję wojskową, precyzującą wzajemne zobowiązania w tym zakresie przeciwko Węgrom, a pośrednio również przeciw ko Niemcom⁴².

Najpoważniejszy projekt wysunął w 1932 roku Andre Iardieu, przewidujący polityczno-gospodarczą federację państw naddunajskich: Austrii, Węgier i państw Małej Entcnty. Pierwszym jego etapem miało być wprowadzenie ceł preferencyjnych oraz przeciwdziałanie dążeniom niemieckiego kapitału i władz państwowych do zdominowania tego regionu. Z inicjatywy czechosłowackiego ministra spraw zagranicznych Eduarda Bcneśa rozwinięto plan konsolidacji Małej Ententy i 16 lutego 1933 roku w Genewie podpinano Pakt Organizacyjny tego ugrupowania Na jego ¹

podstawie powołano organ kierowniczy Małej Ententy - Stałą Radę, złożoną z ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich. Drugim wspólnym organem stała się Rada Gospodarcza Małej Ententy, dla uzgadniania interesów gospodarczych jej członków. Zanim porozumienie integracyjne Małej Ententy zdołało się umocnić, w lutym 1934 roku powstało nowe ugrupowanie na południu Europy, łączące Grecję, Jugosławię, Rumunię i Turcję, nazywane Ententą Bałkańską. Wyrażało to zaniepokojenie państw bałkańskich narastaniem dążeń rewizjonistycznych w Niemczech i Włoszech.

W 1932 roku autorzy austriaccy zaproponowali zastąpienie niemieckiej idei Mitteleuropy koncepcją „Zwischeneuropa” („Międzycuropy”)². Jako pierwszy przedstawił ją Giselher Wirsling w pracy Między europa i przyszłość Niemiec (Zwischeneuropa und die deutsche Zukunft). Koncepcja ta przewidywała objęcie obszarów środka Europy ścisłą współpracą małych państw leżących między Niemcami a Rosją, czyli: republik nadbałtyckich (Litwy, Łotwy, Estonii), Polski, Czechosłowacji, Bułgarii, Rumunii i Jugosławii. Czasem do grupy tej włączano również Finlandię. Zwolennicy „Zwischeneuropy” poszukiwali warunków do samowystarczalności gospodarczej centrum Europy, znajdującego się pomiędzy narodowym socjalizmem w Niemczech, a bolszewizmem w Rosji.

W planie politycznym „Zwischeneuropy” mieściło się tworzenie federacyjnych form współżycia, w ramach środkowoeuropejskiego związku państw (Staatenver-band)³ . Równocześnie wyrażano sprzeciw wobec rozwiązań federacyjnych, proponowanych przez Zachód. W tym czasie niemiecka polityka gospodarcza nakierowana była do odbudowywania i umacniania swych pozycji w Europie Środkowej i Środkowowschodniej. Wspólnym ich mianownikiem było geograficzne nawiązywanie do Mitteleuropy, chociaż w druku nigdzie tego nie artykułowano. Pod hasłami „konsolidacji Europy" Niemcy już wówczas zapewnili sobie dominującą pozycję gospodarczą w regionie naddunajskim⁴. W okresie tym pewien wpływ wywierały idee geopolityczne Karla von Haushofera. Asymilując znane w XIX wieku idee „gospodarki wielkiego obszaru” (Grossraumwirtschaft), von Haushofer prezentował ekspansywne cele niemieckie osadzone między rosyjskim bolszewizmem, a teclini-cyzmem i cynizmem Zachodu. Kreślił dla Niemców własny model ładu europejskiego jako alternatywę w stosunku do francuskich koncepcji integracyjnych Wskazywał, iż naród niemiecki położony w środku Europy, ma do wypełnienia „historyczną misję”, która powinna służyć dobru kontynentu. Uważał, iż należy tworzyć konfederacje niezależnych narodów, pod niemieckim przewodnictwem.

jjiSWórOrtska-Puchała. MttiiMttai Stongo KntUirwniu I orun 1997. y 82

⁴¹ G. Wirsling, Zwischeneuropa und die deutsche Zukurjt Jena 1932; A Palmer, The Lands Belween. A History oj Basi - Central Europę sińce the Congress oj Tienna London 1970

E. Dmiłróu , Niemieckie plany integracyjne «■ Europie w pierwszej połowie XX wieku. Jw J J Holzer, J. Fiszer (red.), Rola Niemiec w procesie integracji Polski z Europa Warszawa 2001, & 24.

^4> B Koszel, Mitteieuropa rcdiviva? Europo Środkowo- i Południowo Wschodnia w polityce {jednoczonych Niemia Poznań 1999, s 26-33.