100 81

24 K. Lnslawski * Od idei do integracji europejskiej

Część autorów ocenia amfiktionie jako quasi-federację, a znany historyk dziejów Europy, Oskar Halecki, pisze, że „starożytni Grecy przyczynili się do budowy Europy dzięki swym eksperymentom fedcraiistycznym .

Zagrożenie ze strony Persji doprowadziło do powstania w 478 roku⁴ Ateńskiego Związku Morskiego, ze wspólną kasą związkową na wyspie Delos. Początkowo Związek zapewniał równe prawa członkom. Na jego czele stała Rada Związkowa, złożona z przedstawicieli wszystkich państw-miast członkowskich, wspólnie utrzymująca i wykorzystująca flotę wojenną. Z upływem czasu hegemonię nad Związkiem Morskim przejęły Ateny i przekształcił się on faktycznie w „imperium ateńskie", zapoczątkowując w Europie ideę „integracji poprzez dominację”⁵. Oficjalnymi strażnikami jedności Związku Morskiego były załogi wojskowe oraz specjalni urzędnicy wysyłani przez Ateńczyków do poszczególnych miast („polis"). W V wieku powstał również Związek Beocki pod hegemonią Teb, a w VI wieku Związek Peloponcski pod przywództwem Sparty⁴.

Grecja miała również ambicje podboju azjatyckiej Persji i budowy większego imperium grecko-azjatyckiego. Udaremnił je jednak podbój Grecji przez Macedonię. Od tego czasu działania unifikacyjne południa Europy i Azji rozwinęli królowie macedońscy: Filip II, a później jego syn, Aleksander Wielki. Po zdominowaniu Grecji przez Macedonię Aleksander Wielki dokonał podboju Persji i zajął Azję Mniejszą, rozszerzając wpływy hellenistyczne, stanowiące trwały czynnik składowy tożsamości europejskiej.

Wielostronny dorobek kultury greckiej rozwinął starożytny Rzym oraz szeroko rozbudował zasady funkcjonowania państwa i prawa. Rzym zdobył szersze wpływy w Europie aniżeli starożytna Grecja. Rozbudował sieć dróg wewnątrz imperium, rozwiniętą strukturę wodociągów, amfiteatry, świątynie, tuki triumfalne i stadiony. Wzbogacił kulturę europejską o wiele unikalnych dzieł - z wielką literaturą Horacego, Wergiliusza, Owidiusza i Cycerona. Imperium rzymskie narzuciło zwierzchnictwo podbitym plemionom i narodom. Rozszerzyło się do granic wytyczonych przez Ren i Dunaj w Europie, Eufrat w Azji i pustynie w Afryce. Imperium rzymskie stało się fundamentem dalszego rozwoju Europy, chociaż nie objęło jej północnych części: Szkocji, Irlandii, Skandynawii, Polski i północnych Niemiec.

Imperium integrowały głównie: wspólne prawo, wspólnota cywilizacyjna oraz utrzymywany siłą porządek pokojowy („Pax Romana”), ustanowiony na ziemiach od Atlantyku po Zatokę Perską. W latach największego rozkwitu imperium zespoliło rozliczne ludy europejskie pod władzą cezarów. Jego mieszkańcy rekrutowali się z różnych ludów i narodów, które zaakceptowały zwierzchnictwo Rzymu.

’ O. Halecki, Historia Europy -jej granice i podziały. Lublin 1994. s. 29.

‘ J Baszkiewicz, /'cms;<\ hna historia usiro/óu paihrwawcii Gdańsk 1998. s. 24 K W elccki. H-pnmaih ri,¹ do problematyki integracji europejskiej Warszawa 1998, s 34.-35 *). Baszkiewicz, cp cal. » 24-25.

| Integrującą rolę w ramach imperium spełniała dobrać zorganizowana armia Legiony rzymskie rozwijały ekspansję Rzymu w Europie i zarazem stanowiły szkołę wychowania obywatelskiego. W późniejszych Mękach wśród dowódców armii fźymskiej rozwinęły się dążenia do szerszego wpływania na władzę w Rzymie. Legiony wynosiły i detronizowały cesarzy, osłabiając centralistyczną władzę i możliwości obrony granic imperium przed zagrożeniem zewnętrznym.

2. UNIWERSALISTYCZNE IDEE ŚREDNIOWIECZNEJ EUROPY

Od 1 wieku na terenie imperium rzymskiego rozwijało się chrześcijaństwo. Iz upływem czasu Rzym papieski zastąpił dawny Rzym cezarów, przejmując przy tym dziedzictwo judaizmu i kultury grecko-rzymskiej. Na miejscu starożytnej cywilizacji greckiej i rzymskiej wyrosła cywilizacja chrześcijańska. Rzym papieski ukształtował duchową bazę europejskości, eksponując uniwersał is-tyczne wartości na terenie kontynentu. Między V a X wiekiem zostały schrystia-nizowane prawie wszystkie ludy europejskie. Kościół utworzył również własną władzę i hierarchię, rozwijaną równolegle z władzami świeckimi: swój system praw, swoje reguły członkostwa i nowe wartości duchowe. Biskupstwa i metropolie kościelne tworzyły ogniwa sieci osadniczej Europy. Na pograniczach dawnego imperium rzymskiego żołnierzy stopniowo zastąpili zdyscyplinowani mnisi'.

Papieże krytycznie oceniali Rzym cezarów za okrucieństwo i pychę władców, ucisk narodów imperium i zjawiska demoralizacji, ale zarazem wykorzystywali wypracowany przez nich model centralistyczny i utrwaloną hierarchię społeczną. Stolica cesarstwa rzymskiego stała się z biegiem czasu stolicą chrześcijaństwa, a Kościół stał się duchową bazą jedności kontynentu europejskiego. Wraz z intensywną chrystianizacją w IX i X wieku obszarów słowiańsko-węgiersko-skandynawskich, „mapa państw chrześcijańskich - jak dowodzi Jerzy Kłoczowski -nabrała kształtu zbliżonego do czasów współczesnych"¹ ².

Cesarz rzymski Konstantyn Wielki, dążąc do uzyskania poparcia coraz bardziej wpływowych chrześcijan, ogłosił w 313 roku w Mediolanie wolność publicznego wyznawania wiary chrześcijańskiej. Na monetach rzymskich pojawiły się symbole wiary, ułatwiające jej upowszechnianie w Europie. Kilkadziesiąt lal później edykt cesarza Teodozjusza Wielkiego z 380 roku uczynił chrześcijaństwo religią panującą w całym imperium. Umożliwiło to chrześcijaństwu zorganizowanie się poprzez tworzenie patriarchatów i metropolii. W ten sposób ukształtowała się „cywilizacja łacińska”, której dorobek przez wiele wieków utrzymywało Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego.

W okresie średniowiecza podstawową bazę jednoczenia kontynentu stanowiła religijna wspólnota, w której nie zdążyły się jeszcze wyodrębnić trwale zróżnicowane

⁷ W Ullman. The Growlh o/ Papai Goyernmcn! itt the Muldle Ages London 1962, s. 36²3?.

J. Kłoczowski, Młodsza Europa Europa Środkowo-Wschodnia w krfgu cywilizacji chrzęści jańskiej średniowieczu Warszawa 1998, s. 42