100 73

16 K. Lastawski • Od idei do integracji europejskiej

państw”, „federacjami” lub „konfederacjami”¹. Ściślejsze więzy integracyjne z reguły przyjmowały „państwo związkowe” lub „wspólnota”, aniżeli „związek państw" czy „konfederacja”. Najbardziej rozbudowaną wspólnotą jest współczesna Unia Europejska.

Integracja europejska bazuje na trwałym dorobku cywilizacyjnym Europy, ukształtowanym głównie przez kulturę grecką, prawo rzymskie i uniwersalistyczne idee chrześcijańskie. Realizuje wspólnie ukształtowane dziedzictwo praw i wolności człowieka, równości i solidarności, rządów prawa, pluralizmu światopoglądowego i tolerancji oraz demokratycznych reguł funkcjonowania państw. Poprzez wieki niepowtarzalne dziedzictwo Europy tworzyły takie zjawiska i prądy umysłowe jak: chrześcijaństwo, humanizm, renesans, oświecenie, racjonalizm, romantyzm, pozytywizm, liberalizm czy socjalizm, które w mniejszym lub większym stopniu obejmowały swym zasięgiem cały kontynent. W Europie występował również europo-centryczny fundamentalizm rcligijno-cywilizacyjny, który narzucał swoje rozwiązania cywilizacyjne, kulturowe, religijne, językowe i ideowe, stanowiąc podłoże krucjat, inkwizycji, wojen religijnych, zbrojnych podbojów, kolonializmu, rasizmu i totalitaryzmu.

Idee integracyjne w Europie formułowali początkowo przedstawiciele elit politycznych i kulturalnych, głównie filozofowie, duchowni, myśliciele i pisarze polityczni. Najczęściej prezentowały one utopijne idee pokojowego jednoczenia Europy. Wraz z rozwojem masowych organizacji politycznych w XIX wieku inicjatorami zjednoczenia Europy stawali się przywódcy ruchów politycznych i różnych organizacji. Dopiero tragiczne skutki I wojny światowej ożywiły ruchy integracyjne i wpłynęły na pokojowe inicjatywy Ligi Narodów. Rozwinięty proces integracji europejskiej nastąpił po II wojnie światowej. Zdominowali go działacze polityczni, a zadania integracyjne przejęły na siebie głównie rządy zainteresowanych państw.

Współczesne działania integracyjne nawiązują często do różnorodnych planów zapewnienia Europie wiecznego pokoju w drodze ustanowienia na jej terenie organizacji integracyjnych (konwentu, konfederacji, federacyjnej republiki chrześcijańskiej). W przeszłości rozwinęły się idee Ligi Europejskiej (ks. Adama Czartoryskiego), Stanów Zjednoczonych Europy (Victora Hugo, Karola Kautsky’ego), Unii Paneuropejskiej (Richarda Coudenhove-Kalergicgo) czy federacji europejskiej (Aristide Brianda). W projektach tych występowało wiele możliwych do wykorzystania dziś rozwiązań strukturalnych, takich jak: wspólny parlament, wspólne rady i trybunały, zintegrowane siły zbrojne^s czy uzgodnione regulacje wymiany handlowej. W formułowanych projektach próbowano również

ustalić sposób wzajemnych zależności między władzami integracyjnymi a podległymi im strukturami.

Przez wiele wieków twórcy idei integracyjnych dążyli do tworzenia warunków bezpieczniejszego współżycia narodów, ułatwiania wymiany handlowej oraz polepszania warunków życia ludzi. Eksponowali też konieczność wspólnego przeciwdziałania zagrożeniom zewnętrznym ze strony imperium ottomańskiego, ZSRR i Stanów Zjednoczonych. Bazowali na dorobku kontynentu i poczuciu wspólnoty losów europejskich, ale napotykali na wiele barier niemożliwych wówczas do pokonania.

Proces integracyjny w Europie po II wojnie światowej miał początkowo charakter selektywny i obejmował tylko wybrane dziedziny stosunków między integrującymi się państwami, podczas gdy inne pozostawały poza jego zasięgiem. Z biegiem czasu rozszerzano zakres integracji poprzez rozbudowę reguł prawnych, tworzenie nowych struktur i doskonalenie reguł ich funkcjonowania. Najbardziej charakterystyczne cechy rozwoju integracji europejskich to⁶:

- przechodzenie od wspólnot sektorowych, takich jak Europejska Wspólnota Węgla i Stali czy Euratom, do wspólnot liczniejszych i coraz bardziej złożonych (Unia Europejska);

- rozbudowa płaszczyzn integracji od unii celnej i wspólnego rynku do wspólnych rozwiązań w zakresie waluty, transportu i bezpieczeństwa regionalnego;

- coraz większa złożoność więzi wewnątrz struktur integracyjnych;

- rozbudowa coraz szerszych i szczegółowszych uregulowań prawnych;

- rozwój świadomości europejskiej w państwach narodowych.

Integracja wymaga od uczestników procesu integracyjnego świadomego dążenia do przyjęcia uzgodnionych ustaleń strukturalnych oraz do pojawienia się scentralizowanego ośrodka decyzyjnego, zastępującego wiele funkcji właściwych władzom poszczególnych państw. Ostateczny jej kształt jest wypadkową wielu działań i oddziaływań o różnym charakterze, w tym również rozbieżnych interesów i działań dezintegracyjnych. Rozwój integracji z reguły postępuje ze zmiennym natężeniem, z różnymi fazami i formami zbliżenia uczestniczących w nim państw. W jego ramach zacieśniają się więzy między wybraną grupą państw i rozbudowują wewnętrzne powiązania uzależniające państwa od siebie. Państwa członkowskie dobrowolnie cedują część swoich suwerennych uprawnień na rzecz całego ugrupowania, uzyskując w zamian korzyści, niemożliwe do samodzielnego zdobycia.

W procesie integracji łączą się problemy ekonomiczne, polityczne, militarne, prawne i społeczne. Powstaje wspólny mechanizm decyzyjny państw uczestniczących oraz narasta zakres różnorodnej wymiany i regulacji działań między nimi. Dotychczasowe doświadczenia działań integracyjnych dowodzą, że „dopiero w określonych warunkach historycznych, materialnych i mentalnych można w sposób ²

D. Hamon, l.S. Keller, Fondemenis et etapes dc la construction europaenne. Paris 19%, s. 46-

_⁶ < ■ ■->-<>. uicnńlnn! S. Purrymics (red ).