100 74

18 K I astau ski « Oil idei do integracji europejskiej

efektywny realizować międzynarodową integrację regionalną z pożytkiem dla jej uczestników, a jednocześnie bez szkody dla otoczenia zewnętrznego"’⁷.

Wraz z nasileniem dążeń integracyjnych narastały również spory o ostateczny kształt instytucjonalny integracji, cele pośrednie oraz drogi zbliżenia państw i narodów europejskich. Występowały trzy główne koncepcje integracyjne: fcderalis-tyczna, konfederacyjna i funkcjonalna. Zwolennicy fedcralizmu dążyli przede wszystkim do przekształcenia europejskich państw narodowych w jedno państwo związkowe, ze wspólną konstytucją, parlamentem i rządem lak, jak to formułował np. „Projekt konstytucji Stanów Zjednoczonych Europy”* z 1944 roku. Najbardziej znani zwolennicy tej koncepcji to: Richard Coudcnhove-Kalergi, Denis de Rougcmont, Altiero Spmelli i Joschka Fischer.

Zwolennicy konfederacji opowiadali się za ścisłą współpracą państw narodowych, ale zachowujących w trakcie jednoczenia maksimum suwerennych uprawnień. Popierali rozwiniętą współpracę międzypaństwową, ale unikali szerszego rozwijania działań ponadnarodowych. Konfcderacyjny model integracji w powojennej Europie wyeksponował głównie prezydent Francji Charles de Gaułle. Jego idea „Europy państw” („Europy Ojczyzn")⁹ i utworzona z jego inspiracji Rada Europejska wycisnęły silne piętno na procesie integracji i znalazły wielu naśladowców. m.in. brytyjską premier Margaret Thatchcr.

Pośrednie stanowisko prezentowali funkcjonaliści - a następnie neofunk-cjonaliści - preferujący stopniowe, oddolne działania integracyjne, w miarę istniejących po temu możliwości. Skuteczny rozwój integracji w jednej dziedzinie może - ich zdaniem - korzystnie wpływać na inne. Funkcjonaliści zalecali rozpoczynanie działalności integracyjnej od spraw łatwiejszych i stopniowe podejmowanie problemów bardziej skomplikowanych. Wśród funkcjonalistów i neofunkcjo-nalistów wystąpiło wiele orientacji. Szczególne zasługi w tym zakresie położyli Ernst B. Haas¹⁰, Leon Lindberg" i Karl Deutsch^{1 2}'.

Praca niniejsza zmierza do ukazania złożonego procesu integracji państw europejskich, od rozwoju różnorodnych idei i koncepcji integracyjnych, ruchów integracyjnych i pierwszych prób zjednoczeniowych, poprzez małe wspólnoty sektorowe i organizacje regionalne, aż do struktur ogólnoeuropejskich. Autor dąży do ukazania bazy rozwoju działań integracyjnych w zmieniającej się sytuacji europejskiej, wspólnych celów i zasad postępowania oraz wspólnie kształtowanych norm prawnych i instytucji. Poszukuje najważniejszych czynników sprawczych i prawidłowości złożonego procesu integracji. Analizuje również przyczyny mc-udanych przedsięwzięć integracyjnych, takich jak Europejska Wspólnota Obronna czy RWPG.

Wychodząc z założenia, że integracja europejska jest fenomenem we współczesnym świecie i odgrywa coraz bardziej znaczącą rolę — praca poszukuje odpowiedzi na następujące pytania badawcze: Co skłaniało narody i państwa do integracji? Jakie są jej uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne? W jaki sposób ogólny rozwój sytuacji europejskiej wpływał na proces integracji? W jaki sposób wpłynął na ten proces blokowy podział Europy? W jaki sposób USA wpływały na przebieg procesu integracji europejskiej? Jakie są dylematy polityki integracyjnej i euroatlantyckiego systemu bezpieczeństwa? Jaki wpływ na proces integracji wywierają interesy głównych państw europejskich i znaczących polityków? Co wniosły do procesu integracji poszczególne traktaty i organizacje? Co nowego wniosła do procesu integracji Unia Europejska?

Współczesny proces integracji europejskiej jest wypadkową wielu idei, koncepcji, prób i rozwijanych stopniowo działań w konkretnych warunkach kontynentu. Podjęcie jego analizy uzasadniają nasilone dyskusje wokół przyszłego kształtu integracji europejskiej, rozważanych priorytetów działań, tworzenia traktatu konstytucyjnego i rozszerzenia Unii Europejskiej o grupę nowych państw. Jest on bardzo istotny dla naszego kraju ze względu na jego centralne położenie i przyszłą rolę wśród społeczeństw europejskich.

Praca jest pierwszą w literaturze polskiej próbą łącznego ujęcia różnorodnych idei integracyjnych i rozwijanych działań zjednoczeniowych. Autor preferuje analizy hisloryczno-politologiczne z niezbędnymi odniesieniami do zagadnień prawnych, ekonomicznych, militarnych i świadomościowych. Wykorzystuje wiele materiałów źródłowych oraz bogate już wielojęzyczne piśmiennictwo naukowe. Treści zawarte w źródłach i opracowaniach konfrontuje z dorobkiem wielu konferencji i dyskusji organizowanych przez środowiska naukowe na przestrzeni kilku ostatnich lat.

Proces rozwoju integracji europejskiej ujęty został w licznych publikacjach polskich i obcojęzycznych. Najbardziej przydatne dla tej pracy okazały się zbiory dokumentów oraz syntetyczne ujęcia takich autorów jak: Geofrey Barraclough, Max Beloff, Jean-Baptiste Durosellc, Walter Hallstein, Ernst B. Hass, Kurt Gesteyger, Walter Lipgens, John Pinder, Denis de Rougemont, Martin Saeter, P.M.R. Stirk, Derek W. Urwin, Ernest Wistrich i Arnold Zurcher. Istotne uzupełnienie opracowań stanowiły pamiętniki „ojców Europy”, zwłaszcza: Konrada Adenauera, Richarda Coudenhove-Kalergicgo, Winstona S. Churchilla, Jeana Monneta, Paula-Henri Spaaka i Józefa Retingera.

Wykorzystano również fragmentaryczne opracowania dziejów integracji europejskiej licznych autorów polskich. Różne jej aspekty analizowali głównie: Zbigniew M. Doliwa-Klepacki, Józef Kukułka, Jerzy Krasuski, Pola Landau. Józef Laptos, Jerzy Łukaszewski, Antoni Marszalek, Dariusz Milczarek, Stanisław Parzymies, Piotr Radzikowski, Piotr Wandycz, Adam Konstanty Wojtaszczyk i Ryszard Zięba. W historycznych analizach rozwoju idei integracyjnych dominują

1

A Marszalek, Z historii europejskiej idei integracji międzynarodowej Lód/. 1996, s. 3.

* A. Zurchcr, The Struggle to tlie Unitę Europę (1940-1958). New York 1958, s 213-233.

W ) S/c/epanski, Charles de Gaitllc i Europa. Warszawa 2001, s. 74-78; M. Sacicr, op. cii., s IS6-I60

" L B Haas, The Umting of Europę. 1‘oluical Social and Ekonomie Forces 1950-1957. Stanford

1958

2

2 L.N. Lindberg, The 1‘oliiical Dynamics of European Econoinic hitegration. Stanford 1963.

'■ K. Deulsch. 1‘olllical Coniniutuiy and tlie North Atlantic Arca. New York 1957.