100 98

56 K. t.aslawski ♦ Otl idei do integracji europejskiej

ROZDZIAŁ II

PROJEKTY INTEGRACYJNE W LATACH 1919-1939

I. WARUNKI DZIAŁAŃ INTEGRACYJNYCH W EUROPIE PO I WOJNIE ŚWIATOWEJ

wyniku I wojny światowej oraz wydarzeń rewolucyjnych w Rosji i Niemczech, rozpadły się: imperium habsburskie, imperium carskie

i ottomańskie. Upadla władza cesarska w Niemczech. Działania wojenne spowodowały ogromne straty ludzkie i materialne. Zasadniczo zmieniły się też powojenne granice europejskie. Powstały nowe państwa: Polska, Czechosłowacja, Węgry, Królestwo SHS (potem Jugosławia), Austria, Litwa. Łotwa, Estonia i Finlandia. Z istniejących przed wojną państw europejskich zaledwie 8 zachowało przedwojenne granice, a 14 uległo zasadniczym przemianom.

Zasadniczy wpływ na lad europejski miała konferencja pokojowa w Paryżu (konferencja wersalska). Przygotowała traktat z Niemcami i wypracowała formułę nowej organizacji bezpieczeństwa - l.igi Narodów. W Europie ukształtował się system wersalski, złożony z przyjętych traktatów międzynarodowych, organizacji i instytucji oraz nowych idei i zasad stosunków międzynarodowych. Liga Narodów wykorzystywała liczne projekty wiecznego pokoju, które wyszły z kręgu kultury europejskiej: Saint-Pierre’a, króla Stanisława Leszczyńskiego, Kajetana Skrzetus-kiego, Wojciecha Jastrzębowskiego. Jeana Jacąuesa Rousseau czy Immanucla Kanta. Wykorzystała też doświadczenia powstałych w XIX wieku różnych grup, instytucji i towarzystw przyjaciół pokoju ora/, pokojowe idee I i II Międzynarodówki, dorobek zachodnioeuropejskiej Unii Międzyparlamentarnej i kongresów pokoju. Cześć autorów traktuje słynne konferencje haskie jako zaczyn ograniczenia absolutnej suwerenności państw na rzecz rozwiązań ogólnoeuropejskich, a nawet ogólnoświatowych¹.

Przy tworzeniu Ligi Narodow wykorzystano też projekty formułowane już podczas I wojny światowej, a zwłaszcza dorobek amerykańskiej Ligi Narzucania

Pokoju („League to Enforce Peace”)², zwanej też Ligą Tafta, bo przewodził jej były prezydent USA William Howard Taft, brytyjskiego Komitetu Ligi Narodów („Com-mittce on the League of Nations”), projekty polityka południowoafrykańskiego Johna Smutsa i Fabian Society oraz prace polityków francuskich, zwłaszcza Leona Burgeoisa, Aleksandra Ribota i Alexandra Milleranda³. W tym samym czasie przywódca Partii Centrum Matthias Erzberger opublikował w Niemczech broszurę Der Yóikerbund. Der W eg zum W e I tfr i e d e n (Związek Narodów. Droga do światowego pokoju) na temat przyszłej organizacji bezpieczeństwa międzynarodowego. W 1918 roku powstała w Niemczech Deutsche Ligę filr Vólkerbund (Niemiecka Liga dla Związku Narodów).

Rozważania powyższe oraz wysunięte propozycje prezydenta USA Wilsona w jego słynnych 14 punktach stały się podstawą prac nad powołaniem na początku 1919 roku Ligi Narodów, a jej pakt stał się integralną częścią paryskiego traktatu pokojowego. Do najaktywniejszych twórców Ligi należeli: prezydent Woodrow Wilson, płk Edward M. House, John Smuts, Leon Bourgeois, lord Robert Cecil i Cecil Hurst

Liga Narodów była pierwszą próbą realnie tworzonej wspólnoty międzynarodowej, większości państw systemu wersalskiego, określającą wspólne cele polityczne państw członkowskich i reguły osiągnięcia tychże celów⁴. Pakt Ligi Narodów określił jej podstawowe zasady działania. Po raz pierwszy w dziejach kilkadziesiąt państw podpisało dokument formułujący zasady pokojowej współpracy między narodami. Postanawiał on, że dla osiągnięcia pokoju w świecie należy utrzymywać jawne stosunki międzynarodowe, oparte na sprawiedliwości i honorze, przestrzegać ściśle przepisów prawa międzynarodowego, uznanych odtąd za normy rzeczywistego postępowania rządów. Deklarował zastosowanie wspólnych środków mogących „skutecznie zabezpieczyć pokój między narodami”. Jego artykuł 16 zawierał formalne uprawnienia dostosowania sankcji przeciw potencjalnym agresorom: zerwanie stosunków, wykluczenie z Ligi, nałożenie sankcji ekonomicznych i finansowych, a nawet użycie siły dla „wymuszenia pokoju”.

Ligę Narodów - po wycofaniu się z niej USA - zdominowali politycy europejscy. Siedzibą jej władz była Genewa, a sekretarzami generalnymi tylko Europejczycy⁵. Twórcy Ligi usankcjonowali też prymat Europy poprzez desygnowanie na stałe miejsca w Radzie Ligi Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch oraz na niestałe Belgii, Grecji i Hiszpanii⁶.

²    s. Sierpowski, Narodziny Ligi Narodów Powstanie, organizacja i zasady działania. Poznań 1984, s. 54.

³    Tamże, s. 60-61.

* Cyt. za: J. Kukułka, Pojęcie i istota wspólnot międzynarodowych, (w:J E. Haljzak. S. Parzymies (red.). Unia Europejska nowy typ wspólnoty międzynarodowej. Warszawa 2002, s. 18.

⁵ W latach 1920-1933 sekretarzem generalnym był Anglik - Sir James Erie Drumnwnd. 1933- ¹

(MA Ł'.

1

—— >»    1040-1046 Irlanrir/yk - Sean I ester_