100!01

62 K, l.:isl:nvski » Od idei do integracji europejskiej

autonomią wewnętrzną. Apelując o jedność Europy Kalcrgi pisał m in. jl w Paneuropę wierzą tysiące - pozostaje ona utopią; dopiero kiedy zaczną i Jj wierzyć miliony - stanie się programem politycznym; gdy tylko zaczną w niąf rzyć setki milionów - stanic się ona rzeczywistością”¹⁷. Paneuropa miała być fi racją w ramach Ligi Narodów, zmierzającą do znoszenia granic i przcciwdzia wpływom mocarstw światowych na kontynent europejski.

Wzorem dla Pancuropy R. Coudenhove-Kalergiego były kantony Szwajjl z obligatoryjnym układem rozjemczym i unią celną oraz konstytucją. Przewidw wyposażenie zjednoczonej Europy w dwuizbowy parlament, złożony z Izby Nj dów i Izby Państw. Pierwsza z nich składałaby się z członków wybieranych wi obywateli państw członkowskich, druga z posłów, delegowanych przez państl związkowe. W myśl zamierzeń Coudenhove-Kalergicgo Paneuropa tworzył* jedną całość gospodarczą i polityczną wobec świata zewnętrznego. Jej podstaij miał tworzyć uniwersalny naród europejski o odrębnej tożsamości, bazujący na j robku kultury chrzcścijańsko-hellenistycznej. Zalety Paneuropy według jej twór to: zabezpieczenie przed wybuchem wewnątrzeuropejskiego konfliktu zbrojna neutralizacja kontynentu w konfliktach światowych, tworzenie bariery przed zad żenieni ze strony Rosji („białej" lub „czerwonej"), zwiększenie możliwości przeem działania zewnętrznej konkurencji gospodarczej oraz możliwość racjonalizacji cun' pejskich wysiłków zbrojeniowych.

Realizacja idei Paneuropy miała następować etapami: pierwszym byłoby zwoła-] nie konferencji paneuropejskiej; drugim - obligatoryjne zawarcie umów' mięci państwami członkowskimi o wzajemnych gwarancjach granic i poddawaniu sporów j rozstrzygnięciom wspólnego sądu rozjemczego, trzecim - utworzenie pancuropej-B skiej unii celnej i jednego obszaru gospodarczego, a czwartym - tworzenie Stanów! Zjednoczonych Europy.

W 1924 r. pod przewodnictwem Coudenhove-Kalergiego przygotowano Ma-1 ni jest paneuropejski. Proponował on tworzenie bloku państw i unii celnej I nu obszarze między Rosją, Oceanem Atlantyckim i Morzem Śródziemnym. Chociaż I „Manifest" krytycznie oceniał działania Ligi Narodów, to przyszła federacja miałaby I działać w ramach tej organizacji. Proponował również wzmocnienie i rozszerzenie I Ligi o Niemcy, ZSRR i USA. aby w ten sposób mogła zwiększyć możliwości działań w roli uniwersalnej organizacji międzynarodowej.

Idee Pancuropy budziły zainteresowanie głównie intelektualistów oraz polityków o orientacjach liberalnych. W październiku 1926 r. doszło do zwołania w Wiedniu Kongresu Paneuropejskiego, na który przybyło około 2000 delegatów, reprezentujących 24 państwa europejskie. Podczas Kongresu powołano Unię Paneuropejską, pod przewodnictwem Coudcnhose-Kalergiego, z centralą w wiedeńskim pałacu cesarskim. Wkrótce zaczęto też tworzyć oddziały Unii w Austrii, Czechosłowacji, Francji, Niemczech i Polsce.

¹ R. Cmidcnluttc-Kaicrgi. Naród europejski. Toruń 1998. s. OS

ca rozrosła się liczebnie, nabrała rozgłosu, rozbudowała wpływy ijćiuitikty w wielu państwach i środowiskach. Utworzone zostało nawet Międzynarodowe Towarzystwo Wspierania Pancuropy, któremu przewodniczył przemysło-wic^zęSiuttgartu Robert Bosch. Władze państw europejskich z dystansem odnosiły się doróżnych inicjatyw Kalergiego. Ze znanych polityków europejskich pierwszy udzielił mipnoralnego wsparcia „integracjonista” francuski Aristide Briand, który w J927 roku postał honorowym przewodniczącym Unii Paneuropejskiej. W dwa lata póżrtijej^riand, jako pierwszy europejski mąż stanu, wystąpił z własnym programem integfacyjnym >na forum Ligi Narodów¹*.

Tabela nr I. Kongresy Unii Paneuropejskiej

i Lp.	Rok	Miejsce (Kraj)
I	1926	Wiedeń (Austria)
MII	1930	Berlin (Niemcy)
JII	1932	Bazylca (Szwajcaria)
IV	1935	Wiedeń (Austria)
' V	1943	Nowy York (USA)

Źródło: R. Coudenhove-Kalergi, Naród europejski. Toruń 1998, s. 72-92.

W śzfczytowym okresie rozwoju ruch paneuropejski skupił znane osobistości końtynfentii. Jego członkami byli politycy: Konrad Adenauer, Eduard BeneS, Eduard Daiadier, hrabia Karl Moltke, Paul Boncour i Aleksander Lednicki oraz pisarze, artyści i uczeni: Bcncdelto Croce, Albert Einstein, Zygmunt Freud, Jose Ortega y Gasset, Emil Ludwig, Henryk i Tomasz Mannowie, Rainer Maria Rilke, Jułes Ro-main, Richard Strauss, Miguel dc Unamuno, Paul Valciy, Bruno Walter, Jakub Wassermann i Stefan Zweig. Ruch wspierali również znani w Europie mężowie stanu: Winston Churchill, Tomas Masaryk i Edouard Herriot oraz tacy działacze socjaldemokratyczni jak Karl Renner, Leon Błum i Paul Lóbe”.

Ruch paneuropejski przyjął centrowy, antykomunistyczny i antynacjonalistyczny charakter i w szczytowym okresie rozwoju miał ambicje tworzenia „duchowej elity Europy”. Wspierał go założony w latach dwudziestych Europejski Związek Kultury, opowiadający się „przeciwko bolszewizacji kultury zachodnioeuropejskiej". Pewnego poparcia udzielał mu niemiecki minister spraw zagranicznych Gustav Strcse-mann. Niechętnie odnosili się do niego europejscy działacze komunistyczni, nacjonaliści, władze Ligi Narodów oraz naziści, uważający jedynie Hitlera za męża stanu zdolnego do szybkiego integrowania kontynentu²⁰.

W Polsce występowały trudności z organizowaniem narodowego oddziału Unii Paneuropejskiej, z powodu popierania przez nią niemieckiego stanowiska w sprawie

¹¹D. Mamon, I .S. Keller, Fandcnients tu arapęs de ta construction europeenne. Paris 1997, s. 75.

'* F. Gross, Federacje t konfederacje europejskie Rodowód i wizje Warszawa 1994, s. 25. ^w R. Coudcnhovc-Kaiergi, Em Lebcit fitr Europa Meine Lcbenscrmnerungen KOln - Berlin 1960.

s, 121.