100!07

_K. ŁiisUiwski» Od idei do integracji europejskiej

_K. ŁiisUiwski» Od idei do integracji europejskiej

I

Poszczególne kraje Stanów Zjednoczonych Narodów Europejskich miało reprezentować Zgromadzenie Federalne, skupiające uwagę na problemach polityki celnej I i podatkowej oraz współpracy zagranicznej. Przewidywano, że decyzje Zgromadzę- { nią Federalnego realizowałby Główny Komitet Administracyjny, na czele z kanele- ■ I rzem. Kontrolę nad Głównym Komitetem Administracyjnym miał spełniać Sekre- ¹ tarz Generalny. Bezpieczeństwo Stanów Zjednoczonych Narodów Europejskich ¹ planowano powierzyć ponadnarodowym jednostkom wojskowo-policyjnym, podle- I głym Głównemu Komitetowi Administracyjnemu. Rozwiązywaniu sytuacji konfliktowych w tworzonym ugrupowaniu integracyjnym miał służyć specjalny Trybunał I Sądowy.

W okresie przygotowań do konferencji rozbrojeniowej (1930-1932) Heerfordt wysunął nową wersję Stanów Zjednoczonych Narodów Europejskich. Proponował rozwijanie szerokiej współpracy rządów i różnych organizacji społeczno-politycz- I nych oraz tworzenie namiastka europejskiej unii polityczno-militarnej. Próbował też I eksponować ideę bloku państw Wielkiej Ententy Pokoju, ukierunkowanej przeciwko I dwom lotaliiaryzmom: niemieckiemu i bolszewickiemu.

Propozycje integracyjne Heerfordta poparli politycy państw skandynawskich. I Natomiast sceptycznie oceniali je przywódcy głównych państw europejskich. Czołowi działacze „kontynentalnych” nurtów integracyjnych oceniali projekt Sta- I nów Zjednoczonych Narodów Europejskich jako konkurencję, a nawet zarzucali mu I działalność destrukcyjną w europejskich wysiłkach integracyjnych.

6. PROPOZYCJE TWORZENIA FEDERACJI REGIONALNYCH

Jednym z pierwszych inicjatorów federacji regionalnej był czeski polityk i fi- I lozof Tomas Mnsaryk (1850-1937), przywódca emigracji czeskiej i słowac- I kiej na terenie Stanów Zjednoczonych. W latach 1917-1918 Masaryk wysunął plan I związku narodów Europy Środkowo-Wschodniej: Polaków, Czechów, Słowaków, I Rumunów i Węgrów, od Bałtyku po Adriatyk i Morze Czarne. Uchwalony z jego ■ inicjatywy w 1918 r. Manifest Filadelfijski prezentował ideę zrzeszenia I wolnych narodów byłej monarchii Austro-Węgierskiej. W wydanej dwa lata później ■ pracy Nowa Europ a¹¹, w podobny sposób eksponował potrzebę tworzenia H nowej struktury „Europy Międzymorza”.

W Polsce podobne idee formułował Józef Piłsudski. Próbował doprowadzić do reaktywowania istniejącej przed rozbiorami unii polsko-litewskiej oraz tradycji Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Dążył do tworzenia bloku państw, łączącego narody Europy Środkowo-Wschodniej pod przewodnictwem Polski. Próby te historycy oceniają zarówno jako myśli fcderacjnc (Marian K. Dziewanowski) lub dążenia imperialne'* (Michał Romer, Janusz Cisek). Piłsudski - używając różnych określeń

'' T.MosaryW, Nava Evro/h> SHuu>viyku slonuuke. Proho 1920.

.. * y Cisek, Kilku imag a myśłt faUmuiifiej Plhudskiego. |4« Mięttymorze Polsku i kraj* WmUamAmMmm-lP.whnsbaili XIX~XX ivił'ku SVjrgąw8 1995- S- 96-‘*S._

- dążył do tworzenia federacji środkowoeuropejskiej, obejmującej Litwę, Ukrainę i Białoruś oraz w miarę możliwości również inne państwa, które mogłyby oderwać się od Rosji³⁹. W jego zamyśle Polska miałaby być centralnym państwem federacji, stanowiącej barierę pomiędzy Rosją i Niemcami.

Próby tworzenia u wschodnich granic Polski federacji zakończyły się niepowodzeniem. Na Litwie rozwinęły się dążenia niepodległościowe i krytyczne oceny unijnej współpracy z okresu funkcjonowania Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Walczący o niepodległość Ukraińcy odrzucali współpracę z Polską, a jesienią 1918 roku doszło nawet do zbrojnych walk między Polakami a Ukraińcami, zwłaszcza o Lwów. Jedynie zwolennicy atamana Semena Petlury przez kilka miesięcy współpracowali z Piłsudskim. Natomiast Białorusini byli najmniej przygotowani do niepodległości.

Wojna polsko-rosyjska w 1920 roku nie zmieniła zasadniczo sytuacji. Zawarcie w jej wyniku pokoju w Rydze w 1921 roku, przyczyniło się ostatecznie do fiaska koncepcji federacyjnej Piłsudskiego. Niepowodzeniem zakończyły się również dążenia Piłsudskiego do nawiązania antyradzieckiej współpracy z republikami bałtyckimi i Rumunią. Część polityków polskich dalej dążyła do tworzenia federacji środkowoeuropejskiej (od państw bałtyckich do Rumunii). Zwłaszcza minister Józef Beck wspierał piłsudczykowską ideę Międzymorza, zmierzającą do utworzenia bloku państw położonych pomiędzy Rzeszą Niemiecką a ZSRR, który mógłby tworzyć przeciwwagę wobec obu tych potęg europejskich.

Najstarsze doświadczenia integracyjne posiadały kraje skandynawskie, reprezentujące wspólne tradycje współdziałania. Już w okresie 1389-1520 Dania, Norwegia i Szwecja tworzyły unię⁴⁰. W XIX wieku wystąpiły ponowne dążenia do jednoczenia krajów nordyckich. Rozwinięto unię pocztową monetarną oraz szwedzko-norweską umowę celną (1884-1897). Kraje skandynawskie rozwijały współpracę parlamentarną oraz współdziałanie w zakresie kultury i oświaty. Podpisywano szczegółowe porozumienia o współpracy regionalnej. Początkowa współpraca organizacji społecznych i związkowych rozszerzyła się na szerszą współpracę rządową w sprawach gospodarczych i społecznych. Kraje skandynawskie przyznawały sobie wzajemne koncesje, niedostępne dla państw spoza tego kręgu. Już od 1918 roku rozwijała działalność Nordycka Unia Międzyparlamentarna.

Jesienią 1930 roku narodziła się w Oslo nowa forma regionalnego współdziałania w zakresie stabilizacji cen w handlu wzajemnym. Do porozumienia z Oslo przystąpiły nie tylko państwa skandynawskie (Szwecją Dania, Norwegią Finlandia), ale także Belgią Holandia i Luksemburg⁴¹. Początkowe współdziałanie w spra-