Obraz9 (54)

Natomiast zasada Lewisa jest to cząstka obdarzona wolną parą elektronową, zdolna do utworzenia wiązania koordynacyjnego, jest zatem donorem pary elektronowej.

W 1938 roku Lewis opublikował kilka kryteriów opisujących układ kwas-zasada:

1.    Między kwasem i zasadą przebiega reakcja zobojętniania nazywana reakcją koordynacji, ponieważ w wyniku tej reakcji powstają związki o wiązaniu kowalencyjnym koordynacyjnym, np.:

Al^ł+ + 6H₂0 — [AlOMfif

kwas zasada

FeCb + Cl' —* [FeCUr

kwas zasada

2.    W teorii Lewisa typowe są także reakcje wypierania słabego kwasu przez mocniejszy i słabszej zasady przez mocniejszą, np.:

H₃O^ł+NH₃ NH4⁺ + H₂0 mocniejsza    słabsza

zasada    zasada

[Ag(NH₃)d⁺ + 2H₃0⁺ — [Ag(H₂0)2]⁺+2NH4⁺

mocniejszy    słabszy

kwas    kwas

3. Szczególnym przypadkiem reakcji wypierania są reakcje wzajemnego miareczkowania kwasów i zasad z zastosowaniem wskaźników chemicznych, np.: fiolet metylowy jest wskaźnikiem zarówno w roztworach wodnych, jak i w reakcjach kwas-zasada w sensie teorii Lewisa w czasie miareczkowania kwasu BC1₃ zasadą - pirydyną w roztworze chloroben-zenu.

4. Kwasy i zasady wykazują właściwości katalityczne - kataliza kwasowa i zasadowa. Kwasy Lewisa jako akceptory pary elektronowej są odczynnikami elektrofilowymi, a zasady Lewisa jako donory pary elektronowej są odczynnikami nukleofilowymi. Na przykład w syntezie Friedela i Cra-ftsa jako katalizatory stosuje się AICI3, BF3, H2SO4, P2O5, HF, które są kwasami Lewisa.

Ponadto kwasami Lewisa są:

-    kationy metali, szczególnie mocnymi kwasami są jony metali przejściowych, np.:

Ag⁺ + 2CN“ “ [Ag(CN)₂r    Cu²* + 4NH₃ — [Cu(NH3)₄]²⁺

-    cząsteczki, w których jeden z atomów ma niecałkowicie zapełnioną powłokę walencyjną, np. BF3, SO3

BF₃ + NH₃ — F₃B:NH₃ kwas zasada

S0₃ + 0²| ^ [OiSC^]²"

kwas zasada

-    atomy pierwiastków mających 6 elektronów na ostatniej powłoce, np.: atom siarki

S ISO3²"    [S:S0₃]^2-

kwas zasada    (S2O3^2-)

Powyższe przykłady są dowodem na to, iż teoria Lewisa znacznie poszerzyła zakres znaczeniowy pojęcia kwasu i zasady.

4.1.3. Reakcje protoiityczne

Termin reakcja protolityczna jest synonimem reakcji kwas-zasada przebiegającej w rozpuszczalniku protonowym. Przykładami reakcji protoli-

95