P1060505

26 Wśród znaków i struktur

stacie” (Gestalie/t). którymi zajmuje się „psychologia postacTpDlatego w pojęciu struktury artystycznej uwydatniamy cechę bardziej szczególną niż sama współzależność między całością a jej częściami. W naszym rozumieniu za ^strukturę można uważać tylko taki .zespół składników, którego wewnętrzna równowaga ma charakter dynamiczny: ulegazaklóccnlom T wcląż kształtuje się na-nowo.- Jedność owego zespołu przejawia się po-przez dialektyczne przeciwieństwa. W przebiegu czasu struktura zachowuje tożsamość, podczas gdy jej wewnętrzny porządek; współzależność elementów, nieustannie się zmienia. W swych wzajemnych stosunkach" poszczególne składniki starają się uzyskać przewagę, każdy z nich objawia dążność do utwierdzenia się kosztem innych; słowem: ^lhierarchia_| wzajemna podrzędność i nadrzędność składników filie bę3ąća niczym innym jak objawem wewnętrzną jedności dzieła) znajduje się w stanie ciągłych przeobrażeń. Te zaś składniki, które chwilowo wybijają się na plan pierwszy, mają decydujące znaczenie dla ogólnego sensu struktury artystycznej, który zmienia się w wyniku każdorazowego ich przegrupowania.

Co wszakże objawia się w sztuce jako struktura? (.Strukturą jest przede wszystkim każde poszczególne dzieło sztuki samo sobie. Jeśli jednak ma być ono rozumiane jako struktura, musi być pdjkiernnf^ ą także tworzone, na tle określonych fk^wencjj/artys ty ornych (reguł) przekazanych przez tradycję sztuki i tkwiących w świadomości twórcy i odbiorcy. W przeciwnym razie nie byłoby rozpoznane jako wytwór ^ Vf, I właśnie pod wpływem bezwiedną konfrontacji z artystycznymi osiągnięciami przeszłości, które stały się już dobrem U i powszechnym i wskutek tego ustaliły się w niezmiennej *'°^r r postaci, może dzieło sztuki, w swojej opozycji wobec A^ąkh, objawię się jako chwiejną, równowaga sił stale •, p przemieszczających się, a więc jako (Strukturą^/ Dzięki | '' temu, że jest ona częściowo zgodna z konwencjami arty-- stycznymi przeszłości, a częściowo kontrastuje z nimi,

twórca nie musi popadać w konflikt ani z aktualnym stanem świadomości zbiorowej, ani ze swoją własną świadomością (artystyczną). Związek dzieła z artystycznymi konwencjami przeszłości zabezpiecza jego zrozumiałość dla odbiorcy. Napięcie zaś między dziełem a tradycją sprawia, że w jego obrębie stają się także odczuwalne dialektyczne stosunki składników i ich szczególna równowaga.

/ N.je .jest więc. strukturą pojedyncze dzieło ujmowane w izolacji/ W samej jego istocie tkwi odniesienie do' tego, co je w sztuce poprzedzało i — dodajmy - co oo rilmnastąpi. To, czym się struktura danego dzieła \vy-rairite różriPód tradycji - a różni się od niej zawsze -jest zarazem wyzwaniem skierowanym ku przyszłej twórczości. Każde dzieło sztuki - także „najbardziej oryginalne" - jest więc włączone do ciągłego nurtu przebiegającego w czasie. Nie ma dzieła sztuki, które byłoby z tego nurtu wyłączone, nawet jeśli któreś wydaje się w stosunku do niego całkowicie nieoczekiwane (np. w literaturze czeskiej Maj Machy).

Przechodząc od samego dzieła do związków, w które jest ono wplątane, zauważamy, że jego struktura staje się tym bardziej dynamiczna. Przede wszystkim dzieło rzadko bywa jedyną wypowiedzią artystyczną swego autora. Z reguły jest ono tylko jednym z ogniw całego szeregu utworów. Stosunek autora do rzeczywistości i jego metoda twórcza zmieniają się z biegiem czasu. A tym samym przeobraża się i struktura jego dzieł, ale bynajmniej nie bez związku z przemianami literatury narodowej jako całości, która ze swej strony podlega przemianom pod wpływem rozwojii świadomości społecznej. Jednakże rozwój w czasie indywidualnej struktury twórczości danego autora nie odbywa się tak, by zmieniała się ona nagłymi skokami. Jej ciągłość nie zostaje przerwana nawet przez najradykalniejsze przemiany: zawsze trwa napięcie między tym, co się zmienia, a tym, co trwa; autor jest przecież zamknięty w granicach swej indywidualności