IMG725 (3)

26

Wśród znaków i struktur

stacie” (Gestalłen), którymi zajmuje się „psychologia postacF^pPlatego w pojęciu struktury artystycznej uwydatniamy cechę bardziej szczególną niż sama współzależność między całością a jej częściami. W naszym rozumieniu za ^strukturę można uważać tylko taki .zespól składników, którego wewnętrzna równowaga ma charakter dynamiczny: ulega zakłóceniom i wciąż kształtuje "się na-Howo7. JedńósŁ ywego zespołu przejawia się poprzez dialektySSne przeciwieństwa. W. "przebiegu czasu struktura zachowuje tożsamość, podczas gdy jej wer wnętrzny porządek, Współzależność elementów, nieustannie się zmienia. . W swych wzajemnych stosunkach* poszczególne składniki starają się uzyskać przewagę, każdy z nich objawia dążność do utwierdzenia się kosztem innych ; słowem: hierarchia, wzajemna podrzędność ijnąd-rzędność.składmKow"(n ie dędąca niczym innym jak obja-'wem wewnętrznej jedności dzieła) znajduje się w stanie c i ą gł y ęh prze obrażeń. Te zaś składniki, które chwilowo wybijają się na plan pierwszy, mają decydujące znaczenie dla ogólnego sensu struktury artystycznej, który zmienia się w wyniku każdorazowego ich przegrupowania.

_Co wszakże objawia się w sztuce jako struktura? (Strukturą jest przede wszystkim każde poszczególne dzieło sztuki samo w sobie. _r Jeśli jednak ma być ono rozumiane jako struktura, musi być ódtuerahs, ą także tworzone, na tle , określonych IkonwencjjJfartystyŁznych (reguł) przekazanych przez tradycje sztuki i tkwiących w świadomości twórcy i odbiorcy. W przeciwnym razie nie byłoby rozpoznane jako wytwór § z t ^łi ^ ^\ I właśnie pod wpływem bezwiednej konfrontacji z artystycznymi osiągnięciami przeszłości, które stały się już dobrem ^ ^ powszechnym i wskutek tego ustaliły się w niezmiennej P postaci, może dzieło sztuki, w swojej, .opozycji wobec ^ X, ąich^ objawić się jako chwiejna równowaga sił stale w (w przemieszczających się, a więc jako ^trukrora^fDzięki ^Ci * ■ temu, że jest ona.częściowo zgodna z konwencjami artystycznymi przeszłości, a częściowo kontrastuje z nimi,

\

27

O struktur aliąmie

twórca ńie musi popadać w konflikt ani z aktualnym stanem świadomości zbiorowej, ani ze swoją własną świadomością (artystyczną). Związek dzieła z artystycznymi konwencjami przeszłości zabezpiecza jego zrozumiałość dla odbiorcy. Napięcie zaś miedzy dziełem a 'i-radycia^ sprawia, że w jego obrębie stają się także odczuwalne dialektyczne stosunki składników i ich szczególna równowaga.

/N^yjest więc strukturą pojedyncze dzieło ujmowane w izolaciu W samej jego istocie tkwi odniesienie dó Tego, ćo je w sztuce poprzedzało i - dodajmy - co_ po nim nastąpi. To, czym się struktura danego dzieła wyraźnie róznT^od tradycji - a różni się od niej zawsze -jest zarazem wyzwaniem skierowanym ku przyszłej twórczości. Każde dzieło sztuki - także „najbardziej oryginalne” - jest więc włączone do ciągłego nurtu przebiegającego w czasie. Nie ma dzieła sztuki, które byłoby z tego nurtu wyłączone, nawet jeśli któreś wydaje się w stosunku do niego całkowicie nieoczekiwane (np. w literaturze czeskiej Maj Machy).

Przechodząc od samego dzieła do związków, w które jest ono wplątane, zauważamy, że jego struktura staje się tym bardziej dynamiczna. Przede wszystkim dzieło rzadko bywa jedyną wypowiedzią artystyczną swego autora. Z reguły jest ono tylko jednym z ogniw całego szeregu utworów. Stosunek autora do rzeczywistości i jego metoda twórcza zmieniają się z biegiem czasu. A tym samym przeobraża się i struktura jego dzieł, ale bynajmniej nie bez związku z przemianami literatury narodowej jako całości, która ze swej strony podlega przemianom pod wpływem rozwoju świadomości społecznej. Jednakże rozwój w czasie indywidualnej struktury twórczości danego autora; nie odbywa się tak, by zmieniała się ona nagłymi skokami. Jej ciągłość nie zostaje przerwana nawet przez najradykalniejsze przemiany: zawsze trwa napięcie między tym, co się zmienia, a tym, co trwa; autor jest przecież zamknięty w granicach swej indywidualności