P1060547

110 W Śród znaków i strukfur

charakteryzuje nieobecność końcówki w stosunku do form ją posiadających. Samo pojęcie formy gramatycznej obejmuje końcówkę, tak jak pojęcie malarstwa i literatury — komunikat, to jest — temat (treść). Malarstwo i literatura to sztuki tematyczne. Czy jednak' komunikat zawarty w dziele malarskim lub literackim fest prawdziwym komunikatem, czy też od prawdziwego komunikatu jakoś się różni? I jak? Różni się przede wszystkim dlatego, ponieważ funkcja estetyczna, zyskawszy tu przewagę nad funkcją komunikatywną, zmienia samą istotę komunikatu.

Epickie dzieło literackie będzie wprawdzie - podobnie jak przekaz czysto komunikatywny — opowiadać o zdarzeniu, które miało miejsce tam a tam, wtedy a wtedy, w takich to a takich okolicznościach, przy udziale określonych osób; ale różnica będzie następująca: jeśli interpretujemy daną wypowiedź jako komunikat, będzie nas obchodzić jej stosunek do rzeczywistości, o której opowiada. Przyjmowaniu komunikatu towarzyszyć będą nawet wyraźnie nie wypowiedziane pytania, czy to,

0    czym opowiada mówiący, rzeczywiście miało miejsce

1    czy dokonało się w taki właśnie, a nic inny sposób. Nie znaczy to, że odpowiedzi na te pytania muszą być pozytywne; zupełnie dobrze mogą one stwierdzać, że wypowiedź operowała zmyśleniem. Słuchacz będzie się następnie domyślać, ewentualnie będzie się starał stwierdzić, jaki cel przyświecał mówiącemu. Poszukiwania te spowodują dalszą modyfikację przed młotowego odniesienia wypowiedzi (to jest jej stosunku do rzeczywistości); na przykład: chodzi o zmyślenie mające na celu wprowadzenie w błąd słuchacza, sprowadzenie go ze słusznej drogi postępowania, a więc o kłamstwo; albo: chodzi o wypowiedź podającą nieprawdziwe informacje, ale bez celu deformowania postępowania słuchacza -po prostu tylko dlatego, aby wypróbować jego zaufanie; mamy tu do czynienia z mistyfikacją; albo znów: chodzi o wypowiedź mającą jednak na celu nie

oszukanie słuchacza, ale przedstawienie mu rzeczywistości rófcncj od tej, w której żyje, pocieszenie, ewentualnie przestraszenie go brakiem zgody między rzeczywistością wymyśloną a prawdziwą, a więc o czystą fikcję.

Jednak w wypadku traktowania wypowiedzi narracyjnej jako utworu poetyckiego o dominującej funkcji estetycznej zmieni się całkowicie nasz stosunek do wypowiedzi, a wraz z tym jej odniesienie przedmiotowe ukaże się w innym aspekcie. Pytanie, czy opowiadane wydarzenie miało miejsce, czy nie, straci dla słuchacza (czytelnika) żywotną wagę; o tym, że poeta mógłby go oszukać, nie będzie w ogóle mowy. Nie twierdzimy jednak bynajmniej, że problem realnej podstawy opowiadanego zdarzenia przestanie istnieć. Okoliczność: czy, w jakiej mierze i w jaki sposób prezentuje poeta opowiadane zdarzenie jako autentyczne czy fikcyjne, będzie - przeciwnie - doniosłym cięgien tem struktury dzieła literackiego. Na odcieniach owego sposobił ' prezentacji zasadza tlę często różnica pomiędzy techniką różnych prą-literackich (romantyzm - realizm)/ gatunków (nowela - bajka), a wewnątrz pojedynczego dzieła zróżnicowanie poszczególnych elementów i części (na przykład w powieści historycznej często występuje opozycja między postaciami i zdarzeniami pierwszoplanowymi, które są fikcyjne, a postaciami i zdarzeniami dałszoplanowytni, które są autentyczne). Problem realnej podstawy opowiadanych zdarzeń - jeśli patrzymy nań z punktu widzenia struktury dzieła i sposobu przekazu - różni się w sposób zasadniczy od problemu radnego zakresu opowiadanych zdarzeń, który interesuje na przykład historyka literatury. Może on w wypadku Babuni B. Nimcoyej pytać się, czy młodość pisarki rzeczywiście odpowiadała fabule opowieści, czy Panklowie naprawdę mieszkali na Starym Bielidle itd. Dla czytelnika jednak pytanie o prawdziwość ma tylko taki sens: czy autorka w ogóle chciała, albo w jakiej mierze chciała, aby jej utwór był rozumiany