P1060845 (2)

.Andrzej jest w domu. - Andrzeja me mti w domu.

Są jeszcze bilet)¹⁹ - Me nui jut biletów?

Ćw.21

U sklepie hył tylko chich - W sklepie nie było nawet chicha. Poilobno jutro będzie pogoda - Podobno jutro nie będzie pogody. Mogą tu hvc całą noc. - Mote ich tu nie być ca/ą noc.

6.8. Osobliwości czasowników

POWINIEN, WINIEN i POWINNO

Czasownik POWINIEN ma odmianę swoistą. Nie dość, że me ma o» bezokolicznika, bezosobnika, gerundium ani imiesłowów, to jego formy osobowe są zbudowane nietypowo, a zależność między ich budową i funkcją jest nieregularna.

W trybie orzekającym ten sam zespół form, zróżnicowany ze względu na osobę, liczbę, rodzaj i deprecjatywność, jest używany w odniesieniu do teraźniejszości, przyszłości i przeszłości. Konwencjonalnie uznamy, że są to formy czasy me przeszłego (co należy rozumieć jako ‘nie tylko przeszłego’):

powinienem (powinnam, pow innam)    powinniśmy (powinnyśmy)

powinieneś (powinnaś, powinnoś)    powinniście (powinnyście)

powinien (powinna, powinno)    powinni (powinny)

Wyłącznie do przeszłości odnoszą się formy złożone z form wyżej wymienionych i zgodnego co do rodzaju i liczby słowa posiłkowego typu BYŁ. Ze względu na ich znaczenie przyjmiemy, że reprezentują one czas przeszły trybu orzekającego; I

powinienem był (powinnam była, powinnam było) powinniśmy byli (powinnyśmy byty) powinieneś był (powinnaś była, powinnoś było) powinniście byli (powinnyście byty) I powinien był (powinna była, powinno było) powinni byli (powinny były)

W sumie, jak widać, czasownik POWINIEN ma w trybie orzekającym tylko dwa I czasy: nieprzeszły i przeszły.

W funkcji trybu warunkowego można używać form orzekających. Formy czasu I nieprzeszłego wyrażają wówczas tryb potencjalny lub nierzeczywisty:

/ Piotr Niewiadomski poważnie myślał o tym, czy na wypadek, gdyby Moskale zajęli I Topory, nie powinien udawać głuchoniemego. (J. Wittlin, Sól ziemi)

Gdyby Marcin chciał mówić prawdę, powinien wyznać, te z jego podręcznikiem | geografii okrutnie się obszedł Bobik, wspaniały, mądry pies (...). (H. Ożogowslu Głowa na tranzystorach),

a formy czasu przeszłego - tylko tryb nierzeczywisty:

Gdyby chciał, powinien był napaść wcześniej. (J. Przymanowski, Czterej pancerni i piesI

Dostępne są też formy złożone, które służą jedynie wyrażaniu trybu warunkowego I i będą tak przez nas kwalifikowane. Możemy podzielić je ze względu na kategorię j

czasu na nieprzeszłe i przeszłe, zupełnie lak samo jak w wypadku innych czasowników W formach nieprzcszłyeh trybu warunkowego końcówka osobowo-liczbowa jest przyłączona do morfu by, który pisany jest oddzielnie od tematu czasownika:

powinien bym (powinna bym, powinno bym) powinni byśmy (powinny byśmy) powinien byś (powinna byś, powinno byś) powinni byście (powinny byście) powinien by (powinna by, powinno by)    powinni by (powinny by)

Formy czasu przeszłego trybu warunkowego zawierają dodatkowo słowo posiłkowe typu BYŁ:

powinien bym był (powinna bym była, powinno bym było) powinien byś był (powinna byś była, powinno byś było) powinien by był (powinna by była, powinno by było) powinni byśmy byli (powinny byśmy były) powinni byście byli (powinny byście były) powinni by byli (powinny by były)

Formy nieprzeszłe trybu warunkowego mogą być odnoszone do teraźniejszości, przyszłości lub przeszłości:

Nie widzisz dalej od swojego nosa. Powinien byś się uczyć chociażby od twojej maila. (J. Iwaszkiewicz, Sława i chwała)

Właściwie powinien byś jeszcze czekać dwa lata - rzekł Sylwester Drugi całując w głowę święto wyświęconego prezbitera - ale myślę, te święty Piotr daruje nu to małe uchybienie kanonom. (T. Parnicki, Srebrne orły)

(...) je te li cała Europa jeszcze jakoś dycha, to tylko dlatego, te zgodnie z prawem, każdy jej mieszkaniec powinien by jut od dawna siedzieć w kryminale. (A. Bobkowski, Szkice piórkiem)

Formy przeszłe trybu warunkowego (nawiasem mówiąc, rzadko używane) mogą odnosić się tylko do przeszłości:

Nie pił, nie palił, a choć powinien by był nosić buty z cholewami, a nawet ostrogi, żeby okazać swoją gotowość do skoczenia w pole, chodził w długich spodniach wypchniętych na kolanach i w sznurowanych trzewikach. (Cz. Miłosz, Dolina Issy)

We wszystkich czasach i obu trybach, orzekającym i warunkowym, formy 1. i 2. osoby lp w rodzaju nijakim są potencjalne. W trybie rozkazującym czasownik POWINIEN nie jest używany.

Tak samo odmienia się czasownik WINIEN, którego me należy mylić z przymiotnikiem WINIEN o znaczeniu ‘dłużny’ lub ‘zobowiązany’, np. Ile jestem ci winien za obiad?, Wirmam państwu krótkie wyjaśnienie. Zwróćmy uwagę zwłaszcza na następującą różnicę w odmianie (zdania po lewej stronie zawierają czasownik, zdania po prawej stronie - przymiotnik):

Dziewczyny winny (= powinny) go przeprosić. - Dziewczyny winne mu są przeprosiny. Dziecko winno (= powinno) go przeprosić. - Dziecko winne mu jest przeprosiny.