P1060857 (2)

74

— "    -----------Przegląd Icksemów odmiennych tpronomjnn

puMu ^ność), GDZIEKOLWIEK (Gdziekolwiek będziesz, możesz na mnie Iicm czasem po przy miku, np. Me jestem taka. za jaką mnie masz. W z<i_aniu nadrzędnym zazwyczaj może wystąpić zaimek wskazujący lub nieokreślony odnoszący się do tej samej osoby, rzeczy, miejsca iip., co dany zaimek względny np. Kto chce. ten może zostać. Dajemy takie przedstawienia, jakie lubi publiczno^ Gdziekolwiek będziesz, wszędzie możesz na mnie liczyć. W niektórych konstrukcjach korelat wskazujący lub nieokreślony zaimka względnego o zakończeniu -kolwiek jest jednak wykluczony, np. Cokolwiek zrobisz, zostaniesz aresztowany.

Należy pamiętać, źe nie każdy zaimek otwierający zdanie podrzędne jcą względny. Zaimki wymagane przez niezaimkowy (zwykle czasownikowy) człon zdania nadrzędnego są pytajne (otwierają pytanie zależne), a nie względne, por:

Daj mi to. co masz - zaimek względny

Nie wiem. co masz - zaimek pytajny

Często to samo słowo, zależnie od kontekstu, może pełnić funkcję zaimka pytajnego albo względnego, co skłania niektórych autorów do łączenia tych klas i mówienia o zaimkach pytajno-względnych. Są jednak wyjątki od tej zależności Z jednej strony zaimki względne o zakończeniu -kolwiek, a także zaimki GDY, DOPÓKI i PÓKI, nie są używane jako pytajne. Z drugiej strony zaś zaimki pytajne o zakończeniu -ż lub -że, np. ILEŻ, SKĄDŻE, a także niektóre inne, np. CZEMU. CZEGO. CO TO ZA. OD KIEDY, DO KIEDY, NA KIEDY, nie są używane jako

HH £ względne.    '

5.4.3. Zaimki nieokreślone

Zaimki te wskazują nieokreśloną osobę, rzecz, cechę itp., której mówiący nic chce lub me umie nazwać. Przykłady: KTOŚ (Ktoś tu byt), ILEŚ (Może istotnie ta ileś lat ktoś wynajdzie taki odtwarzacz), GDZIEŚ (Ja chyba jut gdzieś pana widziałem). Niekiedy wskazują ogół takich rzeczy lub cech, np. WSZYSTKO (To wszystko jut było), lub wykluczają istnienie ich, np. NIC (Spokojnie, nic się nu stało). Zaimki przymiotne nieokreślone można dodatkowo rozpoznać po miejscu, jakie zajmują w grupie wyrazów określających rzeczownik - zwykle znajdują się na początku takiej grupy, przed innymi zaimkami i przed przymiotnikami, np. Spełnię każde twoje najskrytsze życzenie.

Większość zaimków nieokreślonych ma zakończenie -ś lub -kolwiek. Te ostatnie mogą też występować jako względne, por.:

Daj mu cokolwiek byle sobie poszedł - zaimek nieokreślony

Cokolwiek mu dasz będzie chciał więcej - zaimek względny

Do zaimków nieokreślonych należy ponadto jeden z używanych w polszczyźnie Cw.4 leksemów SIĘ (zob. 5.4.6).

Przegląd zaimków poszczególnych klas

75

5.4.4.    Zaimki dzierżawcze

Są to zaimki przymiotne, wskazujące na związek jakiejś osoby, rzeczy, sytuacji itp z kimś lub czymś, np. z mówiącym (MÓJ) lub adresatem wypowiedzi (TWÓJ) W grupie wyrazów określających rzeczownik zaimki dzierżawcze występują zwykle po zaimkach nieokreślonych i wskazujących, ale przed przymiotnikami, np Każda moja prośba spełniana była natychmiast, Gdzie jest ten twój słodki amant? Do dzierżawczych należą MÓJ, TWÓJ. NASZ, WASZ, SWÓJ oraz JEGO, JEJ, ICH (zob. komentarz dotyczący trzech ostatnich w 5.5.5).

5.4.5.    Zaimki osobowe

Do grupy tej należą zaimki JA, TY, ON, MY, WY. Niektórzy autorzy zamiast zaimka ON wyróżniają kilka zaimków o mniejszym paradygmacie, np. ON, ONA. ONO, ONI, ONE. Postępowanie takie jest jednak nieekonomiczne, ponieważ cechy składniowe i semantyczne tych zaimków są analogiczne.

Wśród zaimków osobowych wymienia się też niekiedy leksemy PAN. PANL PAŃSTWO, gdy używane są w zwrotach do kogoś, np. Pm pozwoli, że się przedstawię, Proszę pani, czy to pani walizka?, lub przy tytułowaniu kogoś. np. Pan dyrektor jest na bieżąco informowany, Z numerem drugim startują państwo Kowalscy.

Zaimki osobowe wskazują uczestników sytuacji komunikacyjnej, mówiącego i słuchacza oraz inne obecne osoby, czasem także zwierzęta, np :

Ja nie wiem, a ty?

Co on tu robi? - pyta, wskazując na mnie.

Zaimek ON pełni ponadto funkcję anaforyczną.

5.4.6.    Zaimki SIĘ: zwrotny i nieokreślony

Grapę zaimków zwrotnych reprezentuje tylko łeksem SIEI, którego paradygmat oprócz formy kanonicznej obejmuje formy siebie, sobie, sobą i kolokwialne se (zob. dalej 5.5.3). Zaimka zwrotnego SIĘ1 używamy w celu wskazania, że wykonawca czynności sam jej podlega. Cechą charakterystyczną tego zaimka jest to, że zajmuje on w zdaniu pozycję dopełnienia, rzadziej (razem z towarzyszącym mu przyimldem) okolicznika, i może być zastąpiony innym zaimkiem lub rzeczownikiem, np.:

Jan myje się (siebie, mnie, dziecko, ręce) - SIĘ w pozycji dopełnienia

Włóż coś na siebie (na głowę), bo jest zimno - SIĘ (z przyraddem) w pozycji okolicznika

Zaimek zwrotny SIĘ1 może być używany wtórnie w innych funkcjach:

1. jako sygnał, że dana czynność jest wzajemna, np. Chłopcy się biją,