15709 P1060859 (2)

7S_____Przegląd leksrnufw odmiennych (pronomlttą₍ I

2. /arniki przyniiotnę odmieniają się przez przypadek, liczbę, rodzaj i depr_c [ cjtfywno^,

3- zaimki liczebne odmieniają się przez przypadek i rodzaj, gdy zastępują ( liczebnik główny lub ułamkowy (np. KILKA, TYLE), lub tylko przez i przypadek, gdy zastępują liczebnik zbiorowy (np. KILKORO),

4. zaimki przysłowne są nieodmienne.

Niektóre zaimki mają jednak odmianę charakterystyczną, osobliwą na tle części I mowy. które zastępują. W szczególności zaimkom JA, TY, ON i zwrotnemu SIE) I przysługuje swoista kategoria akcentowości o wartościach:

akc. nakc - forma akcentowana, forma nieakccntowana Lcksemom JA, TY i ON przysługuje zaś kategoria poprzyimkowości o wartościach ppi. nppi - forma poprzyimkowa, forma niepoprzyimkowa

Kategorie te krzyżują się, co sprawia, że np. w paradygmacie zaimka ON można i wskazać nawet cztery różne co do kształtu formy o tych samych wartościach pozostałych kategorii fleksyjnych, np. biernika liczby pojedynczej rodzaju męskiego Dla porównania wymienimy też odpowiednie formy w rodzaju żeńskim, gdzie i opozycja akcentowości jest zneutralizowana:

B, Ip, nakc, nppi - np. go (Widzisz go?), ją (Widzisz ją?)

B, Ip, akc, nppi - np. jego (Jego widzę), ją (Ją widzę)

B, Ip, akc, ppi - np. niego (Celuj w niego), nią (Celuj w nią)

B, lp. nakc, ppi - np. -if (Nie patrz nad), nią Wie patrz na nią)

Warto zwrócić uwagę na przedostatni przykład. Pokazuje on, że słowa typu nań interpretujemy jako połączenia dwóch form wyrazowych, które ortografia każe pisać łącznie. Pierwszą z tych form jest przyimek, drugą forma -ń - nieakcentowany biernik lub dopełniacz liczby pojedynczej rodzaju męskiego zaimka ON. Interpretacja taka dotyczy następujących słów, bez wyjątku mających charakter książkowy:

bezeń    nadeń    oń    przedeń    zań

dlań    nań    podeń    przezeń    zeń

doń    odeń    poń    weń

Dla przejrzystości, przedstawiając paradygmaty zaimków JA, TY, ON i SIEI, opozycje akcentowości i poprzyimkowości uwzględnimy tylko w tych klatkati w których wyrażają się one jawnie w postaci różnych co do kształtu fora wyrazowych. Formy nieakcentowane będziemy ujmować w nawias, a ukośną kreską oddzielimy formy niepoprzyimkowe od poprzyimkowych. Jeśli w jakiejś klatce paradygmatu opozycja akcentowości nie zostanie ujawniona, oznacza to, że zawarte w niej formy mogą być używane zarówno w pozycji akcentowanej, jak i nieakcentowanej. Podobnie, jeśli w jakiejś klatce nie zostanie ujawniona opozycji

Odmuuui zaimków - prawidłowości i osobliwości

79

poprzyimkowości, oznacza to, źe zawarte w niej formy mogą być używane zarówno po przyimku, jak w innych pozycjach W szczególności formy, które samotnie znajdują się w jakiejś klatce paradygmatu, można uważać za synkreiyczne zc względu na opozycje akcentowości i poprzyimkowości.

Charakterystyka zaimków podana niżej w 5.5.2 i 5.5 3 jest uszczegółowieniem opisu Salomego (1981).

5.5.2. Odmiana zaimków osobowych

Pominiemy zaimki MY i WY, które w oczywisty sposób odmieniają się przez przypadek (przy czym zaimek MY nie ma formy wołacza). Przejdziemy od razu do paradygmatów zaimków JA i TY, które odmieniają się przez przypadek, akcentowość i poprzyimkowok.

M	ja	ty
D	mnie (mię)/mnie	ciebie (cię)/ciebte
C	mnie (mi)/mnie	tobie (a)/tobie
B	mnie (mię)/mnie	ciebie (cię)/ciebie
N	mną	tobą
Ms	mnie	tobie
W		ty

C, nakc, nppi - Nie podoba nu się to.

C, akc, nppi - Mnie się to nie podoba.

C, akc, ppi - Mieli dzięki mnie świetną zabawę.

C, nakc, ppi - ich twarze zwracają się ku mnie.

Oto kilka przykładów.

Nieakcentowana i niepoprzyimkowa forma mię jest przestarzała, spotykamy ją głównie w starszych tekstach:

Zdziwił mię tylko jeden szczegół. (ML Choromański, Zazdrość i medycyna)

Ciarki przeszły mię po grzbiecie. (W. Gombrowicz, Ferdydurke)

Dzbanek z półki - hyc na ziemię: „Ja me gorszy¹ Poprośże mię!". (I. Tuwim, Taniec)

W staropolszczyinie mię mogło być używane po przyimku, dziś w takiej pozycji nie występuje. Dłużej utrzymało się poprzyimkowe cię. np. W góry! w góry, miły bracie, /Tam swoboda czeka na cię! (W. Pol, Pieśń o ziemi naszej). Współcześnie jednak forma cię jest w tej pozycji bardzo rzadka i ograniczona do tekstów archaizowanych, dlatego nie uwzględniliśmy jej w paradygmacie zaimka TY.

Bardziej skomplikowany jest paradygmat zaimka ON, obejmujący pięć kategorii; przypadek, liczbę, rodzaj, akcentowość i poprzyimkowość. Ponieważ przedstawienie go w jednej tabeli byłoby kłopotliwe, podamy osobno podparadygmaty o różnym rodzaju gramatycznym.